هنر درمانی و تاب‌آوری
اثر هنر در درمان را زمانی متوجه می‌شویم که می‌بینیم بیماران در مورد آثار خلاقانه‌ی هنری‌شان صحبت می‌کنند؛ در حالی‌که متوجه این موضوع نیستند که در حال بیان مسایل درونی خود هستند و همین مسئله راه نفوذ به ناخودآگاه را در محیطی ایمن و به دور از استرس و ناامنی فراهم می‌کند.
شقایق هاشمی شکفته
کارشناس ارشد روان‌شناسی و هنر درمانگر
به مطالعه‌ی زندگی بشر از هزاران سال پیش که بپردازیم، مشاهده خواهیم کرد استفاده از عناصر هنری در نقاشی دیواره‌ی غارها و هنر نمایش از چند قرن قبل از میلاد نه تنها برای انتقال مفاهیم و اطلاعات وجود داشته؛ بلکه برای کاهش ترس و نگرانی و ایجاد قدرت استفاده می‌شده است.
انسان‌ها در گذشته نیز از هنر برای بهبود زندگی و ارتقای تحولات روانی به سمت افزایش اعتماد به نفس و شیوه‌ی مقابله با رخدادها و افزایش معنویت استفاده می‌کردند. پس استفاده از هنر برای درمان شیوه‌ی جدیدی نیست.
ارسطو و فلاسفه‌ی دیگر از شعر و نمایش برای سلامت و پالایش نفس استفاده می‌کردند. یکی از اهداف ساخت آثار هنری و به‌کار بستن هنر در زندگی، استفاده از قدرت شفادهندگی هنر بوده است.
روح انسان اگر از جسم او مهم‌تر نباشد، بی‌شک کم اهمیت‌تر نخواهد بود. پیشرفت روان‌شناسی و توجه پزشکان به بهداشت روانی و تاثیر هنر بر بهبود کیفیت زندگی، باعث شده طی چند سال گذشته به مقوله‌ی هنر درمانی توجه بیش‌تری شود .استفاده از شیوه‌های هنری برای درمان بدون نیاز به استفاده از دارو باعث محبوبیت بیش‌تر این شیوه شده است.
هر فعالیتی که به بقای انسان کمک کند و میزان سازگاری او را با محیط بهبود ببخشد؛ مورد توجه پژوهش‌گران قرار می‌گیرد و در این میان «هنر و تاب‌آوری» به‌عنوان دو بازوی قدرت‌مند در اختیار انسان قرار می‌گیرد تا شرایط بهتری را برای عبور از مشکلات فراهم کند.
نکته‌ی قابل تامل در پیوند هنر و تاب‌آوری کاربردشان هم در درمان و هم در پیش‌گیری است. راه‌های درمانی خلاقانه باعث افزایش اعتماد به نفس و قدرت حل مسئله در افراد می‌شود. ذات هنری انسان باعث می‌شود تا حین لذت بردن از به‌کار بردن این شیوه‌ها، به درک جدیدی از زندگی و شناخت خود برسد.
اثر هنر در درمان را زمانی متوجه می‌شویم که می‌بینیم بیماران در مورد آثار خلاقانه‌ی هنری‌شان صحبت می‌کنند؛ در حالی‌که متوجه این موضوع نیستند که در حال بیان مسایل درونی خود هستند و همین مسئله راه نفوذ به ناخودآگاه را در محیطی ایمن و به دور از استرس و ناامنی فراهم می‌کند.
تاب‌آوری، توانایی عبور از دشواری‌ها و بازگشت به تعادل اولیه و توانایی سازگاری مثبت با شرایط تهدید کننده‌یی است که ناخودآگاه هر انسانی در زندگی با آن مواجه خواهد بود.
متخصصین این رشته، تلاش دارند بر تاب‌آوری افراد بیافزایند تا بتوانند زمان برگشت به تعادل و عبور از مراحل سخت را کوتاه‌تر کنند، زیرا استفاده از شیوه‌های هنری و توجه به ذات خلاق و هنرمند انسان بسیار موثر بوده است.
برقراری رابطه‌ی بین فردی، واقع‌بینی و پذیرش تغییرات در زندگی، خوش‌بینی و بزرگ‌نمایی نکردن بحرا‌ن‌ها، پرورش مثبت نگری، ابراز احساسات، امیدواری، تقویت پیوندهای عاطفی، داشتن برنامه برای زندگی، انعطاف پذیری و… همگی به افزایش تاب‌آوری در افراد کمک می‌کند و حال می‌بینیم که استفاده از همه‌ی هنرها مثل موسیقی، نقاشی، شعرخوانی، تئاتر و نمایش، سفال و مجسمه‌سازی و… به تقویت تاب‌آوری کمک می‌کند.
هنرهای گروهی مثل نمایش و تئاتر علاوه بر برون‌ریزی هیجانی، به تقویت روابط بین‌فردی و اجتماعی کمک می‌کند. هنرهای دیداری مثل نقاشی و مجسمه سازی و طراحی علاوه بر رشد و تحول هوشی باعث تحول تفکر می‌شود. هنر موسیقی و شرکت در دوره‌های آن باعث کاهش سطح اضطراب و افزایش تمرکز می‌شود. توانایی اجرای یک قطعه موسیقی به افراد احساس قدرت بیش‌تری می‌دهد و انسان‌های قدرت‌مند توانایی مقابله با مشکلات را در خود می‌بینند و بالطبع از امیدواری و مثبت‌اندیشی بیش‌تری برخوردارند.
هنر درمانی خلاق باعث توان‌بخشی بیماران در همه‌ی سنین، به‌ویژه در دوران سال‌مندی می‌شود و می‌تواند در افزایش موفقیت شغلی و تحصیلی کودکان و نوجوانان نیز موثر باشد.
هنر درمانی برای پناهندگان و کودکان در مناطق بحرانی موثر و مفید است. ویژگی مهم هنر درمانی خوانش احساسات نهفته است و همین امر باعث می‌شود تا نیاز به وجود این مبحث در اتاق‌های درمان احساس شود.
هنر درمانی باعث کاهش هرج و مرج‌های ذهنی می‌شود، خلاقیت را افزایش می‌دهد، کودک درون را بیدار می‌کند و با بازی باعث تقویت می‌شود. باعث کاهش اضطراب، برون‌ریزی احساسات و افزایش اعتماد به نفس می‌شود. هنر راهی سرگرم کننده برای رهایی از فشارهای روحی است.
توجه جامعه‌ی پزشکی به فایده‌ی هنرهای تجسمی ، دراماتیک، موسیقی، آواز، تصویری و دیگر روش‌ها در سلامت روان، باعث شده تا این شیوه‌ی درمانی بیش‌تر در جامعه مطرح شده و مورد پذیرش قرار بگیرد.