مجید امرایی مدرس و پژوهشگر عرصه نمایش درمانی معتقد است نمایش درمانی با تئاتر درمانی تفاوت عمده و اساسی دارد .
وی در گفت وگو با دراما محله افزود :در ابتدا باید بگوییم که نمایش درمانی ، تئاتر درمانی نیست چراکه هدف از انجام آن، تولید تئاتر نیست و کارگردانی و بازیگری با مفهوم تئاتر رسمی در آن اتفاق نمی افتد.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود :نمایش درمانی تماشاگر محور هم نیست به این تعبیر که اصولا برای تماشابا مفهوم تئاتر رسمی اجرا نمی شود و اگر تماشاگری هم در کار باشد فعال و اکتیو و مداخله گرانه و مشارکتی است ، چراکه این نوع نمایش برای تماشا و دیده شدن خلق نمی شود.
به اعتقاد این نویسنده هدف عمده نمایش درمانی توانبخشی است ،بدین صورت که فردی دچار یک نارسایی است و نمایش درمانی سعی در رفع آن دارد، این نمایش برای اجرا تولید نمی شود و بازیگری به معنای حرفه ای نیز در آن اتفاق نمی افتد چرا که فرد مددجو نیامده تا بازیگر شود، پس عناصر تئاتر رسمی در نمایش درمانی مفهوم دیگری پیدا می کنند و عموما نمایشنامه ای نیز در میان نیست و متن از فرد مددجو گرفته می شود. نویسنده کتاب نمایش درمانی در مسیر تکامل افزود : نمایش درمانگر شرایط بازی نمایشی را برای تخلیه و برون ریزی احساسی مددجو فراهم می کند، در این شیوه افرادی تحت عنوان " یاور یا کمک نمایشی " نیز حضور دارند که روند رو به جلوی بازی را با بازی متقابل در برابر مددجو ایجاد می کنند.
به باور این کارگردان تئاتر مهم ترین عنصر نمایش درمانی اعتماد متقابل است یعنی مددجو و درمانگر باید به یک اعتماد متقابل برسند تا بتوانند نارسایی موجود را رفع کنند.
وی در تبیین دیدگاه خود تصریح کرد : محیط اجرای نمایش درمانی نیز نکته دیگری است که بسیار اهمیت دارد، هم چنین انتخاب شیوه اجرایی نیز از عناصر مهم دیگری است که نمایش درمانگر باید به آن توجه کند.
به اعتقاد این پزوهشگر این که تمرین انفرادی باشد یا به شیوه تماشاگری ، از منظر و نگاه کردن خود در اجرای نقش دیگری و یا هر دو شیوه در کنار هم.
امرایی افزود :بازی فصل مشترک نمایش درمانی با تئاتر رسمی است ، در نمایش درمانی عموما کسی به عنوان تماشاگر وجود ندارد و همه عوامل و افراد حاضر در پروسه درمانی جزوی از بازی هستند، عموما اجرا با یک بازی ساده شروع می شود و نمایش درمانگر در سیر تکاملی این بازی کمک کننده است.
وی در ادامه تصریح کرد پیش از هر چیز و در نخستین گام تشخیص نارسایی اهمیت دارد که می تواند از سوی روان شناس معتبر و یا یک روانپزشک اتفاق افتد. پس از تشخیص نوبت به انتخاب شیوه اجرای نمایش درمانی و توجه به محیط اجرای تمرینات است و گام سوم بهره گرفتن از تکنیک های نمایش درمانی چون صندلی خالی، آینه، روایتگر خاطره، بازی نمایشی، بازی بدون کلام ، بازی عروسکی و صندلی داغ و.... گام بعد توجه به تخلیه روحی و روانی و مراحل پیشرفت کار است.
به اعتقاد این صاحب نظر عرصه نمایش درمانی پروسه نمایش درمانی حداقل نیاز به 15 تا 20 جلسه دارد و ثبت و ضبط همه اتفاقات عنصری است که به این جریان کمک می کند.
وی معتقد است باید توجه داشت که نمایش درمانی یک پروسه تیمی است و متشکل از یک روانپزشک یا روانشناس متبحر، مددکار اجتماعی، نمایش درمانگر و کسی که این فرایند را ثبت و ضبط می کند. روانپزشک برای تشخیص عارضه، مددکار برای مراحل کمکی و مشاوره ای، نمایش درمانگر برای اجرای نمایش درمانی و فردی که اتفاقات را برای کمک به پیشرفت درمان ضبط کند. گاهی به این 4 نفر، افراد دیگری نیز اضافه می شود اما این 4 نفر ارکان اصلی نمایش درمانی هستند. بنا به شیوه اجرایی ممکن است از چند همکار یا یاور نمایشی نیز استفاده شود و گاه ممکن است با مدد جو یا فردی که دچار مسئله شده است به تنهایی تمرین کرد ، گاه ممکن است نیاز به حضور پرستار هم باشد .
امرایی افزود :نکته مهم در نمایش درمانی این است که ثبت و ضبط همه این ماجراها و مرور کل کلاس های گذشته به پیشرفت کار کمک می کند. این که از جلسه اول تا جلسات پایانی چه اتفاقاتی افتاده است چرا که گاه ممکن است در پروسه نمایش درمانی یک تجربه به یک کشف مهم منتج شود. روان پیچیده انسان به دلیل لایه های تو در تو کشف شدنی است و گاه ممکن است یک تکنیک جواب ندهد و نیاز به تغییر روش باشد.
به اعتقاد امرایی نمایش درمانی درمانی کمکی است ، مراجعه فرد دچار نارسایی می تواند به شیوه های مختلف اتفاق افتد؛ گاه ممکن است فردی مستقیم بیاید و گاه ممکن است از سوی خانواده معرفی شود. در هر حال باید توجه داشت نمایش درمانی یک شیوه ای است که در کنار درمان دارویی استفاده می شود و درهر دو شیوه اعتماد بیمار بسیار مهم است. گاه یک نمایش با هدف بروز خلاقیت مورد توجه قرار می گیرد که به آن نمایش خلاق می گویند و گاه با عنصر آموزش که از آن به عنوان تئاتر آموزشی یاد می شود و گاه جنبه اصلاحی دارد یا درمانی .
در نمایش درمانی هدف درمانگری است و در این شیوه ممکن است عنصر خلاقیت نیز مورد توجه قرار گیرد. نمایش درمانی یک تخصص میان رشته است و فرد باید اطلاعات خوبی از روانشناسی و مشاوره داشته باشد و بالعکس روانشناسی که می خواهد از این شیوه استفاده کند باید تئاتر و اصول آن را به درستی بشناسد. هر چند کفته ترازو به سمت نمایش می چربد زیرا در اجرا این نمایش است که کاربرد درمانی یافته است .
امرایی با اشاره به تاریخچه نمایش درمانی در ایران افزود :این شیوه در ایران از سال 46 به شکل مدرن استفاده شده با تجربیات دکتر حمید اشکانی و حسن حق شناس اما به شکل سنتی در تاریخ نمونه های بسیار زیادی دارد از داستان بوعلی سینا گرفته تا محمد ذکریای رازی می توان به آن اشاره کرد. هم چنین آیین های نمایشی چون "آیین زار" و "پری داری" و ...از جمله آیین هایی هستند که درمان در آن ها مورد توجه است.
مجید امرایی