دراماتراپی درگذر تاریخ به روایت دکتر لیلا برون
نمایش درمانى، علم کشف حقیقت
نمایش درمانى، علم کشف حقیقت 2
دکتر لیلا برون رئیس انجمن دراماتراپی استان خوزستان در هفته جهانی دراماتراپی یادداشتی را در اختیار ایران تئاتر قرارداد.
هنر و بهطور خاص هنرهاى نمایشى هم چون آواز، حرکات موزون، آیینها و مراسم سنتى با بشر زاده شدهاند و قدمت آنها به دوران بشر اولیه بازمیگردد. هنرنمایشی از ابتداى خلقت چه ازنظر بازیگر و چه ازنظر تماشاگر نوعى نیاز بشرى محسوب میشده است. بنابراین عجیب به نظر نمیرسد که تئاتر و نمایش در مواردى خاص مانند آموزش، تعلیم و تربیت و رواندرمانی بهتدریج جاى خود را بازکرده و با محدودهای مشخص پذیرفتهشده است.
استفاده درمانى از نمایش در طول زمان به فراخور موقعیت و شرایط محیط اشکال مختلفى به خود دیده، اما اساس نظریهی نمایش درمانى یا سایکو درام را فردى به نام "جاکوب لویى مورینو " در اوایل قرن بیستم در وین بنیان نهاد. وى در سال ١٩٢١ سایکو درام را علم کشف حقیقت نامید و موضوع آن را چنین تعریف کرد: تئاتر درمانى نوعى کاوش علمى جهت دریافت حقیقت از طریق شیوههای نمایش است.
هرچند ابداع نظریه سایکودرام را به مورینو نسبت میدهند، اما همانگونه که گفته شد ریشهی اینگونه درمان به قرنها پیش بازمیگردد. پیشینهی نمایش درمانى در ایران به شیوههای سنتى را میتوان در حکایات، داستانها، روایات، آیینهاى سوگ و سور و سپاس یافت. ازجمله آنها میتوان به حکایات ابوعلى سینا در چهارمقالهی نظام عروضى، حکایات مولانا، داستانهاى شاهنامه فردوسى و ... مشاهده کرد.
نکات ویژه پیرامون نمایش درمانى:
نمایش درمانى_ نمایشى پویا، فعال و تجربى است که اثرات بسیار زیادى بر مراجعان دارد از مهمترین اثرات روان نمایشگرى میتوان به تقویت اعتمادبهنفس، مسئولیتپذیری، ابراز وجود، سازگارى اجتماعى، ارتقا شناخت فضا، درک متن، تقویت ارتباطات بین فردى، برونریزی هیجانى و عاطفى، کاهش انزواطلبی، تقویت خودانگیختگى و آفرینندگى و ... اشاره کرد.
در نمایش درمانى از طریق حرکات نمایشى ذهنیات مراجع تجسم بیرونى مییابند و این عملیات از طریق تکنیکهای خاص نمایش درمانى صورت میپذیرد. ازجمله مهمترین تکنیکهای نمایش درمانى میتوان به "مضاعف سازى "،"آیینه "،"جابجایى نقشها "،"صندلى داغ "،"اتاق تاریک "،"صندلى خالى " و... اشاره کرد.
تعریف نمایش درمانى:
نمایش درمانى یکى از روشهای درمان گروهى است که در آن تلاش میشود تا به کمک شیوههای مختلف نمایشى و بهکارگیری اطلاعات بالینى و روانشناختی تعارضات شخصیتى و کشمکشهای روانى شخص مراجع کننده موردبررسی قرار گیرد. این شاخه از هنر درمانی به فرد این شانس (فرصت) را میدهد تا نقشهاى جدیدى از خویشتن خویش را با دقت تمرین کند و خود را در قالب یک سرپرست در محوطه نمایش و اعضاى گروه بهتر ببیند. در این روش درمانى، نمایش درمان گر به شخص کمک میکند تا ابعاد روانشناختی مسئله خود را کشف کند و مسائل خویش را نهفقط از راه گفتوگو که با عمل نمایشى بازى کند. درنتیجه در این روش یکى از مزایاى مهم این است که فرد به درون خویش مینگرد، مشکل خویش را آگاهانه میبیند و در قالب بازى نمایشى به برونریزی میرسد. نمایش درمانى با رواندرمانی و بهخصوص رواندرمانی گروهى ریشهی مشترک دارد، با این تفاوت که تکیهگاه اصلى نمایش درمانى بر تکنیکهای تئاتری قرار دارد و عدم آگاهى از این تکنیکها براى درمان گر به معنى دورى از روح واقعى تئاتر درمانى است.
با توجه به آنچه گفته شد میتوان نمایش درمانى را اینگونه تعریف کرد: روش درمانى که در آن درمان گر به کمک شیوههای مختلف نمایش (اعم از صحنهای، عروسکى، نمایش بیکلام "پانتومیم ") و شناخت جنبههای روحى و روانى به مراجعهکنندگانی که در محتواى ادراکى، تعقلى و تکلمى آنها اختلال ایجادشده کمک میکند تا به مدد عمل نمایشى و بازى بداهه و خلق موقعیتهایی که گاه براى نخستین بار براى آنها مهیا میشود در مسیر شناخت جنبههای وجودى خویش و ارزیابى آن و اصلاح رفتارى و گفتارى و کردارى خویش تلاش کنند.
چهار ویژگى کلى براى نمایش درمانى برشمرده میشود که این چهار ویژگى بهطور کامل نمایش درمانى را توصیف میکند:
بازى محورى، گروهى بودن، غیر دارویی بودن و کمکى بودن.
طبق نظر انجمن نمایش درمانى ایران: نمایش درمانى مبتنى بر دو تئورى پایهای اجرا میشود: تئورى نقش گذارى روانى یا نمایشگرى و تئورى تأثیر متقابل یا مشاهده گرى. در روش اول مراجع بامهارت هاى خاص توسط درمان گر در موقعیتهای بازیسازی باهدف بین مسئله و درنهایت تخلیه روانى قرار میگیرد. در روش دوم مراجع در موقعیت مشاهده گرى قرار میگیرد تا مسائل خود را در دیگران ببیند و با هدایت نمایش درمان گر به راهکار مناسب مواجهه دست یابد.
*دکتر لیلا برون؛ استاد دانشگاه، دراماتراپیست و عضو انجمن دراماتراپی ایران.