دراماتراپی راهی برای ارتقاء رفتار سازمانی
آیا تا کنون از خود پرسیده اید که رفتار سازمان چیست؟ ارتباط آن با دراماتراپی کجاست ؟ و این دو آیا پیوندهایی با هم دارند ؟ برای پاسخ به این سوالات و سوالاتی از این دست با یاد داشت من همراه شوید .
به باور من از جمله ظرفیت های اجتماعی " دراماتراپی" ارتقاء سطح رفتار سازمانی است که متاسفانه تا کنون از آن غافل بوده ایم و به درستی به آن نپرداخته ایم .
" رفتار سازمانی مواجهه با اتفاقاتی است که شغل مان را برای مان مطلوب می کنند" ، با این تعبیر از منظر روانی نگاه به اتفاقات پیرامون در تعیین رضایتمندی بسیار مهم است ، کما اینکه اگر با دید بدبینانه به رویدادهای پیرامون نمان نگاه کنیم عرصه را بر خود و دیگران تنگ می کنیم و اگر با دید مثبت به اتفاقات بنگریم رضایتمندی بیشتری حاصل می شود .
با این توصیف رفتار سازمانی در تحلیل دراماتراپی دو ساحت روانشناسانه به خود می گیرد، "مثبت انگاری" و "منفی انگاری" .
منفی گرایی که تکلیف اش روشن است جز تیرگی چیزی به ارمغان نمی آورد، اما مثبت گرایی پویایی و تحول و رشد را در پی خواهد داشت .
اما سوال مهم اینجاست که رفتار سازمانی مثبت گرا چه رابطه ای با دراماتراپی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت، رفتار سازمانی مثبت گرا به مدد دراماتراپی ، به مطالعه و کاربرد توانمندیهای مثبت روان شناختی فردی ، در مجامع ، سازمان ها و ادارات می پردازد ، تا به مدد "بازی نقش ها " نقاط قوت منابع انسانی که قابل توسعه و اندازه گیری هستند گسترش یابند .
این طرز تلقی از دراماتراپی به ما کمک می کند تا بتوانیم برای بهبود عملکرد کارکنان مان ، آنها را به صورت اثر بخش در سازمان بکار بگیریم و در ادامه نیز در سازمان پویا نگهداریم .
دراماتراپی یا به تعبیری نمایش درمانی، بهره گیری از زبان بدن ، بیان و احساس برای تاثیر و تاثر و ارتباط با "خود " ، " دیگران " و با " محیط " است که البته با هدف کاهش رنج های معنوی لازم است "ارتباط با خالق" و معبود را هم حفظ کرد .
پیش از پرداختن به رابطه ی دراماتراپی و رفتار سازمانی نیاز است که بدانیم هدف رفتار سازمانی چیست؟ به باور من هدف اصلی " رفتار سازمانی " توضیح و پیش بینی رفتارها در داخل یک سازمان است که از ملزومات تعاملی بین این دو رشته ی علمی نیز هست .
سازمانها به مدد دراماتراپی قادرند به بررسی رفتار کارکنان خود در سه سطح ( فردی، گروهی و سازمانی ) بپردازند این روش راهکار موثری است که به مدد آن قادریم هدف و عملکرد افراد در محیط کار را بهتر درک کنیم و تعاملات بین کارمندان و سازمان را بهبود بخشیم .
دراماتراپی در رفتار سازمانی به بهبود انگیزش، رهبری، ارتباط و فرهنگ سازمانی می پردازد تا جایی که مزیتی رقابتی برای سازمان ایجاد می کند و در نهایت تاثیر قابل توجهی بر درآمد و کسب و کار سازمان ها ، بنگاه ها و شرکت ها دارد .
دراماتراپی { شناخت خود است، توجه به حضور موثر است ، خود را بازی کردن است ، خود آگاهی است ، ارزیابی ظرفیت های مثبت و منفی وجودی انسان است ، نگاه به آن چیزهایی است که می توان داشت و آگاهی از آن چیزهایی است که نداریم ، دراماتراپی طی طریق "ناخودآگاهی به خودآگاهی" است ، درمانی که با " تشخیص" آغاز با " رفع مسئله " استمرار و با " مراقبت " به سرانجام می رسد .
تئاتردر نوشتار یک گونه ادبی است(نمایشنامه) دارد، بازی نقش های مکتوب و نوشته شده است ، داستان پرداز است، متفکر و اندیشه ورز است، با "توهم داستانی" و بهره گیری از وهم و خیال به ما می آموزد و راه درست زندگی را نشان می دهد و تفاوت آن یا دراماتراپی بسیاری چیزهای دیگر نیز هست که اگر به آن بپردازیم سخن به درازا می کشد.
دراماتراپی در هدف گذاری با تئاتر رسمی تفاوت های عمده ای دارد، هدف تئاتر تولید هنری با بهره گیری از ابعاد زیبایی شناسانه است این در حالی است که هدف دراماتراپی" رفع مسئله " یا " بیماری" و آرامش روانی و " کاهش رنج های انسانی" است ، (دراماتراپی یک فرایند درمانی " تشخیص" محور است) .
در دراماتراپی ابعاد زیبایی شناسانه اولویت نخست نیست ، بلکه تخلیه هیجانی و آرامش روحی و روانی مهمترین نقطه ی آرمانی است ، دراماتراپی در اغلب مواقع برای تماشا شدن برگذار نمی شود این درحالی است که تئاتر صرفا برای تماشا شدن تولید می شود و بدون تماشاگر معنایی ندارد .
به باور من رابطه دراماتراپی با رفتار سازمانی، رابطه ی (دال و مدلول) است ، همان گونه که "سوسور" زبانشناس و نشانه شناس سوئیسی می گوید (اکسیژن و هیدروژن باهم ترکیب می شوند تا آب بسازند) دراماتراپی نیز به عنوان دال و رفتارسازمانی به عنوان مدلول با هم پیوند می خورند تا " نشانه " های ارتباطی موثر و انسانی در قالب "روابط اجتماعی مناسب" خلق شود .
رابطه بین این دال و مدلول قراردادی است و همانطور که گفته شد، هدف دراماتراپی کاهش رنج های انسانی و تاثیر بر شخصیت افراد است که گاه مسائل گروهی را مد نظر دارد (روش سوسیو درام) و گاه مسائل شخص محور را مورد توجه قرار میدهد روش (سایکو درام یا پسیکودرام ) است.
براین مبنی دراماتراپی می تواند هم یک فرایند فردی باشد خصوصا زمانی که فرد با روش ها، تکنیک ها و تئوری های مواجهه با خود و دیگران آشنا می شود و هم زمانی که درمانجو و درمانگر با خودآگاهی هر دو یکی می شوند و این "خود درمانی" همان چیزی است که در رفتار سازمانی نیز مورد توجه قرار می گیرد (فرد خود را برای سازمان و سازمان را برای خود می داند ).
در دراماتراپی با هدف گسترش رفتار سازمانی بهره وری زمانی به دست می آید که فرد آگاه به ظرفیت های خود و سازمان باشد و سازمان هم بنا بر ظرفیت های " فرد مستخدم " از او کار بخواهد.
در دراماتراپی" رفتار سازمانی" در حیطه ی" نقش فردی" ، "نقش گروهی" و" نقش سازمانی " تعریف می شود و رضایتمندی زمانی به دست می آید که فرد به خوبی بتواند (اول) " در جای خود قرار گیرد " ، (دوم) " ابراز وجود کند " و (سوم) " خود شکوفا" شود.
نقش فردی و گروهی را می توان از طریق دراماتراپی بسامان کرد اما " نقش سازمانی" که حلقه ی گم شده سازمان های کم بهره است تلاش مضاعفی می خواهد که وحدت همه ی پیکره سازمان را طلب می کند و به نوعی تغییر نگاه دولت ها را می خواهد .
متاسفانه با عدم توجه به نقش موثر افراد آنها را در نقش هایی می گماریم که نه تنها موثر نیستند بلکه موجب صدمه به نقش فردی خود و به تبع آن نقش گروهی و در نهایت نقش سازمانی می شوند و ثمره ی آن کاهش بهره وری و عدم رضایتمندی در سازمان ها و در نهایت فساد اداری و آن چیزی می شود که تا کنون در بسیاری از سازمان ها اتفاق افتاده است.
"هدف غایی دراماتراپی" حضور موثر فرد در جمع است و از این منظر با " هدف آرمانی رفتار سازمانی" که حضور موثر فرد در سازمان است همخوانی و همپوشانی دارد .
حضور موثر به دست نمی آید مگر فرد از " نقش فردی" و " نقش اجتماعی" و "نقش محیطی " خود آگاه باشد و این همان چیزی است که در" تئوری نقش های ، دراماتراپی" خود را بازنمایی می کند به این معنی که "رضایتمندی ارائه ی نقش موثر و مطلوب در جمع " است .
رضایتمندی و کسب آرامش نکته ی مهمی است که پیش از حضور در جمع باید با خود آگاهی به دست بیاید و این خودآگاهی را دراماتراپی با " ارتقاء سطح شناختی فرد " نسبت به ظرفیت های وجودیش از طریق روش ها و "تکنیک های اجرایی نقش" به دست می دهد .
اما خود آگاهی در رفتار سازمانی قدم مهمی است که با بهره گیری از ظرفیت های دراماتراپی می توان آن را کسب کرد ، شاید بتوان نـخـسـتـیـن نشانههای نـمـایـش درمانی را در شناخت فرد از رفتارهای رازآلود اش در دوران کودکی دانست که به شکلی بیانگر تأثیر فعالیتهای نمایشی بر روان و حتی جسم آدمیان در زیست جمعی شان است که با کشف " طرحواره ها " به دست می آید .
دردراماتراپی به رفتار سازمانی اینکه فرد " درون گرا " است یا "برون گرا " ، "عزلت گزین " است یا " جمع گرا" ، " برتری طلب " است یا " تعاملی" به سادگی بخشی از رفتارها و نوع تعاملات فردی او را در سازمان توجیه می کنیم اما این همه ی ماجرا نیست .
مستخدمین و مدیران یک مجموعه باید بتوانند به خوبی محیطی برای تعامل سازندهٔ افراد با شخصیت های مختلف ایجاد کنند ، تا بتوانند محیطی پویاتر و امید بخش تربرای فرد بسازند، تا افراد با اخلاق و رفتارهای متفاوت بتوانند در آن محیط به حداکثر کارایی دست یابند.
دراما تراپی قادراست ابعاد شخصیتی افراد را واکاوی کند و پا را از " روانشناسی شخصیت " فراتر نهد و به سطح "فردیات " راه یابد تا با بهره گیری از تکنیک های خود با هدف شناخت و ارزیابی رفتارها ، احساس ها و ادراک ها راه درست روابط اجتماعی را متناسب با فردیات مان ترسیم کند .
از جمله " تکنیک تک گویی نمایشی" ، " بازی های کلامی " ، "بازی هندسی"، " بازی خیال " ، " صندلی خالی " ، " صندلی داغ "، " روایتگری نمایشی " و" تکنیک بازی رویا " فرد را به شناخت مناسب از خود و اجتماع هدایت می کند .
همچنین در بعد گروهی دراماتراپی در رفتار سازمانی به " مطالعه موقعیت گروهی" ، "مشاجره درون گروهی و بین گروهی" و "دلبستگی ها " می پردازد بعدی که بیشتر به مطالعه رهبری ، قدرت، هنجارها، ارتباطات بین فردی، شبکهها و نقشهای مرتبط می پردازد .
بعد گروهی دراما تراپی قادر است ابعاد جمعی فعالیت های سازمانی را واکاوی نماید بهره گیری از تکنیک های دراماتراپی با هدف شناخت و ارزیابی ویژگی های جمعی افراد از جمله " تکنیک نقش چند پاره" ،"بازی موقعیتی" ،" نقش وارونه " و " جابجایی نقش ها"... مورد استفاده قرار می دهند که حتی در آگاهی بخشی به مدیران برای بهره گیری درست از نظام تنبه و پاداشت نکته مهم دیگری است که در بعد گروهی دراماتراپی مورد توجه قرار می گیرد .
همچنین دربعد سازمانی تجزیه و تحلیل، رفتار سازمانی شامل "مطالعه مباحثی مانند فرهنگ سازمانی"، "ساختار سازمانی"، " تنوع فرهنگی"، " همکاری و هماهنگی بین سازمانی" و" تعارض ها، تغییرها " ، " فناوری و نیروهای محیطی خارجی" مد نظراست که در این بعد از تحلیل، رفتارسازمانی بر انسان شناسی ، جامعه شناسی و علوم سیاسی نیز تاکید دارد .
تحقیقات بسیاری نشان داده اند که ارتقاء در " بعد سازمانی" دو پیش نیاز دارد (بعد فردی و بعد گروهی) که به تحلیل ویژگیهای شخصیتی و رفتارهای مشارکتی از سطح فردی به سطح گروهی و سپس سطح سازمانی کشیده می شود.
دردراماتراپی با چشم انداز ارتقاء رفتار سازمانی از تکنیک هایی چون " بازی های شغلی "، " بازی های رفتاری "، " بازی با اصوات " ، "بازی های مشارکتی"، " بازی های بدنی" ، " روایتگری نمایشی " و... استفاده می شود که عموما ارتباط نزدیکی با پیشه ها و مشاغل کاری و سازمانی افراد دارد.
با این توصیفات امیدوارم مدیران و برنامه ریزان به تاثیر مثبت " دراماتراپی در ارتقاء سطح رفتار سازمانی" مستخدمان آگاهی یابند و آن را در سطح کلان به کار گیرند .
هرگز فراموش نکنیم که فساد اداری و مفاسد سازمان یافته در دل ادارات یک شبه اتفاق نمی افتد " بیماری اختلاس" و "فساد سازمان یافته" ثمره ی سال ها نابسامانی در رده های مختلف اداری است که یک شبه هم برچیده نخواهد شد. (مجید امرایی استاد دانشگاه ، پژوهشگر هنر و درمان ، دراماتراپیست و عضو موسس اتحادیه جهانی دراماتراپی WADTh)