از :مجید امرایی (مدرس و پژوهشگر فرهنگی )آیا تا کنون از خود پرسیده ای که تئاتر دینی یعنی چه ؟ جایگاه این گونه نمایش ها درحوزه تئاتر کشورکجاست ؟ هنرمند دینی کیست؟ اثرهنری دینی چه شاخصه های دارد؟ مشکل تئاتر دینی ما چیست ؟ مدیران و هنرمندان دررشد تئاتردینی چه سهمی دارند؟ وضعیت حال تئاتردینی ما چگونه است ؟ برای رسیدن به جایگاه مطلوب چه باید کرد ؟ برای پاسخ به این سوالات با این یاد داشت همراه شوید.
کارشناسان معتقدند مهمترین آسیب جدی عرصه هنر نمایشی ما ضعف در حوزه نوشتاری است ،اینان براین باورند که کمبود نمایشنامه های خوش ساخت ، بومی ، ملی و تکنیکی موجب شده تا حوزه تئاتر کشوربه سمت مصرف گرایی و تقلید بی چون و چرا ازهنر نمایشی غرب باشد و توجه به متون غیر بومی و عمدتا ترجمه ای موجب تقویت اندیشه مصرف گرایی در حوزه تولیدات نمایشی شده است .
به باوراینان ضعف در حوزه متون نمایشی بومی و ملی خوش ساخت موجب شده تا این چرخه تکرار و روزمرگی همواره استمرار یابد .
دراین بین و درحوزه تئاتر دینی ضعف درعرصه نگارشی و تولید نمایشنامه های خوش ساخت و تکنیکی دو چندان است.
این صاحبنظران، ضعف نگارشی را جدی‌ترین آسیب حوزه تئاتر دینی می دانند و براین باورند که همین مشکل زیر ساختی باعث ضعف در دیگر حوزه های تولیدی چون کارگردانی، بازیگری و...شده است.
آنها می گویند ضعف دراین بخش چنان مشهود است که باعث شده کارگردانی و بازیگری تئاتر های دینی هم به عنوان دیگر بخش های مهم در تولید تئاتر تحت تاثیر قرار گیرند و عدم توازن بین سه بخش اصلی تولید تئاتر یعنی" نمایشنامه " ،"کارگردانی" و "بازیگری " خروجی جز نمایش های ضعیف و بدور از باورهای دینی را در پی نداشته است.
نبود نمایشنامه های خوش ساخت و تکنیکی و به بتع آن ضعف در حوزه بازیگری و کارگردانی اینگونه نمایش ها باعث شده است تا نمایش ها در منظر مخاطبان عمدتا سطحی و نازیبا جلوه کنند و همین عنصرهم باعث دوری مخاطبان از تئاترهایی با مضامین دینی شده است .
گروهی معتقدند علی رغم تمامی تلاش های دلسوزانه فعالان عرصه تئاتر دینی اما متاسفانه تا کنون هیچ تعریف درستی از تئاتر دینی ارایه نشده است به همین جهت اگر گهگاه اتفاقی افتاده و اثری با اقبال عمومی رو به رو شده ، بیشتر به واسطه خلاقیت های فردی و گاه همدلی گروهی بوده که عمدتا هم ادامه دار و مستمر نیست .
به همین جهت در حوزه تئاتر دینی انگشت شمارند نمایشنامه های خوش ساخت و تکنیک محوری که بتوان از آنها یاد کرد.
این آمار بیانگرعدم علاقه فعالان عرصه تئاتر کشور به تولیدات تئاتر دینی نیست و برای اثبات این مدعا می توان به استقبال اهالی تئاتر از فراخوان جشنواره هایی چون جشنواره تئاتر رضوی ، جشنواره تئاتر دفاع مقدس ،جشنواره تئاتر ماه ،جشنواره تئاتر صاحبدلان و جشنواره هایی از این دست اشاره کرد که عمدتا هم با مضامین دینی و مذهبی برگزار می شوند.
این مسئله گویای این واقعیت است که بسیاری از پیشکسوتان و جوانان خلاق حوزه هنر نمایشی ایران علاقه وافری به تولید آثار تئاتری با مضامین دینی دارند که به جهت نبود مراکز آموزشی ، پژوهشی وعدم برنامه های منسجم در حوزه مدیریتی برای تولید و اجرای مستمر تئاتر های دینی علاقه مندی آنها کم کم به سردی می گراید.
گروهی معتقدند اگر واژه تئاتر دینی و آیینی را به عنوان صفت این گونه تئاترها برداریم شاید حساسیت های تولیدی هم در حوزه نگارشی و هم در عرصه اجرایی کم شود و دوستداران تئاتر با فراغ بال بیشتری قدم دراین وادی بگذارند، اما درمقابل گروهی معتقدند صفت دینی را هرگز نمی توان از تئاتر دورکرد زیرا ریشه ازلی تئاتر بر آیین ، اخلاق و دین مداری است .
اما بحث هر چه باشد وضعیت موجود بیانگر این واقعیت است که تئاتر دینی ما در شرایط حال چندان وضعیت مناسبی ندارد ، هم در عرصه مدیریت و برنامه ریزی و هم در حوزه تولیدی و این مهم یاد آور این مسئله است که پرداختن به تئاتر دینی نیاز امروزی در جامعه اسلامی ما است که اهل هنر و برنامه ریزان از آن غفلت کرده اند .
برخی نگاه سفارشی به تولیدات تئاتری را از عمده ترین معضلات حوزه تئاتر دینی می دانند و ضعف نمایشنامه را دومین مسئله این عرصه برمی شمارند که فضای تولیدات تئاتر دینی را دچار نوعی مسمومیت اجرایی و نگاه بازاری کرده است .
گروهی معتقدند در 30 سال گذشته حوزه تئاتر دینی با رشد چشم گیری رو به رو بوده است و پس از انقلاب با طرح مسائلی چون دین ،انقلاب، اسلام و دفاع مقدس درعرصه تئاتر و به طور کلی در حوزه فرهنگ و هنر ایران زمین باعث ظهور نوع جدیدی از تئاتر شده است که امروزه با نام تئاتر دینی مطرح است هر چند تا نقطه مطلوب فاصله بسیار دارد .
در این بین هستند افرادی که ضعف های موجود در عرصه تئاتر دینی راکم توجهی مدیران و برنامه ریزان ،نگاه سوداگرانه و سودجویانه در حوزه تولید تئاترهای دینی و تفکر سفارشی به تولیدات تئاتر دینی را از عمده ترین ضعف های این عرصه می دانند .
اینان همچنین معتقدند بی توجهی نویسندگان و تولید کنندگان تئاتر به مقولاتی چون رشد ادبیات معاصر، رمان و داستان های دینی و دوری ازعرصه های اقتباسی موجب شده این حوزه دچار روزمرگی و تکرار شود .
گروهی حمایت های مالی ،برنامه ریزی مدون و ایجاد مکان های ثابت جهت تولید تئاترهای دینی را سه عنصرمهم در پیشرفت تئاتر دینی می دانند که پرداختن به این سه باعث بروز خلاقیت درهنرمندان، جلب توجه افکارعمومی به تئاتر و رشد تئاتر دینی در جامعه و به تبع آن در جهان می شود اما واقعیت این است که این تنها یک روی سکه است .
درسویی دیگر برخی از کارشناسان توجه به نیازمخاطبان، پرداختن به موضوعات پژوهشی و تحقیقی، تعامل با کارشناسان عرصه های مختلف دینی وهنری داخلی و خارجی ،ایجاد فضاهای ثابت جهت اجرای تئاتر های دینی ،بهره گیری از رویکرد های نو ادبیات مدرن و حرکت در مسیر آموختن تکنیک های جدید تولید تئاتر در کارگردانی و بازیگری را از جمله مهمترین عوامل تاثیرگذار در مسیر پیشرفت تئاتر و به تبع آن تئاتر دینی می دانند .
برای ما این یک پیش فرض بدیهی است که دین، تنها آیین و مناسک نیست و مفهوم دین، وسیع تر از مذهب است و دین در رابطه با وظایف انسانی است نسبت به خداوند و در قبال همنوع است و اسلام دینی است جامع که وحی در آن نه امر تاریخی، بلکه امری ازلی و ابدی است.
از این رو، دین مبین اسلام دینی است که همواره به تازگی و طراوت و بطور کلی به همه نیازهای فطری بشری پاسخ می دهد و از این جهت شامل کلیه وجوه زندگی بشری می‌شود که این وجوه با توجه به حضور خداوند، قدسی و اخلاقی می‌شود و چه زیبا موضوعاتی است برای نگارندگان نمایشنامه های دینی .
با این دید، در جهان هیچ امری غیر قدسی نیست بلکه جهان که خلقت خداوند است، همه قدسی است و انسان در چنین فضایی، لاجرم می‌باید نسبت به خداوند وهمنوعان خود متعهد باشد اما تا این تعبد خدا و تعهد همنوع از سر اخلاص نباشد، این تعهد، محقق نخواهد شد و به دلیل تعبد است که دین آزادکننده است، نه محصور کننده ،این تفکری است که نمایشنامه نویسان عرصه تئاتر دینی باید به آن توجه ویژه داشته باشد .
کارشناسان عرصه تئاتر دینی معتقدند تئاتر دینی، تنها می‌تواند توسط هنرمندانی پدید آید که خود متدین باشند و این عنصرتدین است که به اجرای نمایش های آیینی و دینی ختم می‌شود.
فضای تولید تئاتر دینی فضای حضور خداوند است، فضایی که اجازه نمی‌دهد هیچ منکری صورت گیرد و فرد دینی دراین فضای حضور خداوند است که رفتاری اصولی می یابد و این رفتاراو درصحنه نمایش چه زیبا و دیدنی است ،این چنین فردی،اگر تئاتری بسازد(از هر موضوعی)آن تئاتر، تئاتر دینی است؛ خواه این تئاتر با مفاهیم و قصه‌های دینی باشد و خواه قصه آن امور روزمره مردمی، اجتماعی، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی را شامل شود .
مفاهیم دینی از امور فطری بشراست و به قولی ناخودآگاه انسانی است که در صحنه تئاترجلوه گر می‌شود تئاتری که مرتبط با امور دینی واخلاقیات و مربوط به دین باشد، به خودی خود برای مردم جاذب خواهد بود و عام‌ترین بینندگان،مخاطبان تئاترهای دینی‌اند، چراکه تئاتر دینی، مستقیماً با تصاویر ملموس ازلی سروکار دارد، در چنین تئاتری است که ذهن مردم با همه صورش ارتباط می‌یابد و این صور است که تفکر آفرین است و اندیشه انسانی را بازنمایی و بیدار می‌سازد .
تئاتر دینی ،تنها به قصه‌های دینی ازانبیا واولیا یا نشان دادن مناسک دینی ختم نمی شود ،تئاتر دینی جامع امور بشری است و هم این جهان و هم آن جهان را شامل می‌شود بنابراین، موضوع تئاتر دینی همه امور انسانی است از واقعیات زندگی و جامعه که در پرتو آن تعالی می یابد ، تا همه امور و موجودات .
درتولید تئاترهای دینی اگربا اخلاص و صداقت عمل نشود و هدفی غیر از امور دینی در کار باشد، چنین تئاتری حتی با موضوعات و رویدادهای دینی، نمی‌تواند در حیطه دین قرارگیرد زیرا در آن مفاهیم دینی با نگاه ابزاری بکارگرفته شده است و مخاطب به سرعت این را می فهمد.
مفاهیم دینی پیش ازتاثیرگذاری برمخاطب و تماشاگر باید درگروه تولید کننده اثرهنری تاثیرگذار باشد در غیراین صورت دین مفهوم کاذبی است که هیچ تاثیری برمخاطب نخواهد داشت و نمونه این گونه تئاترهای کاذب به ظاهر دینی را ما بسیار دیده ایم ،افرادی که تئاتر دینی را بهانه ای برای کسب درآمد و شهرت قرار می دهند و اینان سوداگران تئاتردینی اند .