یادداشت ها

دسته: متفرقه
۲۸ خرداد ۱۳۹۳

از: مجید امرایی - (مدرس و پژوهشگر فرهنگی و هنری ) تئاتر خیابانی در ایران علی رغم همه محدودیت ها و مصیبت هایی که ظرف سالیان گذشته کشیده است به باور صاحب نظران ظرف دو دهه گذشته به مدد جوانان خلاق و خوش فکر روند رو به رشدی داشته هر چند این روند در مقاطعی از تاریخ 20 و اندی ساله فعالیت خود گاه کند و در مواردی سرعت بیشتری داشته اما در نهایت آنچه که ظرف این سال ها به دست آمده مواردی به این شرح است "تثبیت گونه ای مستقل تحت نام تئاتر خیابانی در ایران "،" دست یابی به تنوع حرفه ای در شیوه های اجرایی"، "گستردش گروه های فعال در سراسر کشور"،"دست یابی به بن مایه های تاریخی و مضامین بومی" و" حضور هنرورزان این عرصه در جشنواره های مختلف" گواهی بر این واقعیت است که تئاتر خیابانی، امروز در ایران روشی مستقل در اجراست که در ادامه راه، نیازمند توجه جدی هم از سوی مدیران و هم از سوی دست اندرکاران این حوزه است ، نگارنده در این یادداشت تلاش می کند به بررسی اجمالی شرایط موجود تئاتر خیابانی ، گذشته و آینده آن بپردازد، در این مسیر مهمترین نقاط ضعف و قوت دوره های گذشته بررسی شده و در نهایت چند راهکار را پیشنهاد می کند، امید که بر مدار عدالت و منطق حرکت کرده باشیم .

دوره نخست فعالیت گروه های تئارت خیابانی را باید از حدود سال های( 1377 تا سال 1385 )دانست دوره ای حدودا هشت ساله که بسیاری از برنامه ها با آزمون و خطا همراه بود، دراین مقطع سنگ بنا و حرکت جدید و دوباره فعالیت تئاتر خیابانی در ایران پس از انقلاب اسلامی آغاز شد، این دوره را می توان با نام (دوره حرکت های آغازین یا دوره آگاهی بخشی ) معرفی کرد، شاخصه مهم این دوره آزمون و تجربه کردن و حرکت های اولیه قافله ای با نام تئاتر خیابانی در حوزه هنر کشور است که منجر به گشودن دریچه های نو در این مسیر شد ، این حرکت با پایان مدیریت "محمود فرهنگ" در دفتر تئاتر خیابانی مرکز هنرهای نمایشی و حضور شهرام کرمی به عنوان مدیر جدید این دفتر روند دیگری به خود گرفت .

در دوره نخست بود که گروه های متعدد و عمدتا جوان در حوزه تئاتر خیابانی مشغول به فعالیت شدند، گروه ها بطور تجربی کار می کردند و هر چندان تشکیلات منسجم و تحصیلات علمی نداشتند اما حرکت های خوب و تاثیرگذاری در این حوزه انجام شد.

در این دوره هر چند فعالیت ها عمدتا حسی و تجربی بود، اما تئاتر خیابانی گام های مهمی در مسیر معرفی خود به عنوان شیوه ای جدید در حوزه تئاتر کشور برداشت – گروه های فعال و مطرح در این دوره هشت ساله شاید کمتر از 20 گروه بودند اما هسته های مرکزی تشکیل گروه های تئاتر خیابانی در استان های دیگر نیز ایجاد شد و تئاتر خیابانی از سطح تهران گامی فراتر رفت و در برخی از استان ها خصوصا استان های غربی و جنوبی بطور جدی مطرح شد– در پایان این دوره بود که چند گروه تحصیل کرده تئاتری هم وارد گود شدند و با تشکیل انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر تشکیلات منسجمی به ساماندهی گروه ها کمک کرد .

در این دوره با حمایت های دفتر تئاتر خیابانی و انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر قدم هایی فراتر از تهران برداشته شد– اما تئاتر خیابانی همچنان در جشنواره ها و جایگاهی تزئینی داشت تا اینکه در سال های پایانی این دوره جشنواره تئاتر خیابانی مریوان به مدد گروه های شهرستانی دراستان کردستان و در شهرستانی مرزی آرام آرام خود را به عنوان جشنواره ای تخصصی معرفی کرد .

از این مرحله به بعد بود که تئارت خیابانی در شهرستانها گوی سبقت را از گروه های مرکز نشین ربود و فعالان تئاتر خیابانی در استان ها کم کم خود را مطرح کردند – در کنار این اتفاق مهم بخش تئاتر خیابانی به چندین جشنواره بین المللی و منطقه ای هم افزوده شد و تک و توک گروه هایی عمدتا از تهران به خارج از کشور اعزام شدند .

برپایی اختتامیه مستقل برای تئاتر خیابانی– دریافت بودجه ای مشخص و ایجاد دفتر مستقل تئارت خیابانی قدم های مهم دیگری بود که در این دوره نخست برداشته شد .

اما دوره دوم دوره ای سه ساله بود (1385تا 1388) که می توان آن را (دوره تثبیت فعالیت های اجرایی و عملیاتی) دانست مهمترین نکته در این مرحله ارزیابی حرفه ای گروه ها بود، در این دوره جشنواره مریوان با حضور شهرام کرمی به عنوان مدیر دفتر تئاتر خیابانی رونق بیشتری به خود گرفت، تئاتر خیابانی به عنوان بخش مهمی در جشنواره ها تلقی شد – رپرتوار اجرا های شبانه تابستانی به راه افتاد و حرکت در مسیر حرفه ای گرایی، قدم های بعدی بود، جلب توجه حرفه ای ها در حوزه تئاتر خیابانی برپایی کارگاه های محدود آموزشی و دعوت از چند گروه خارجی به مریوان توانست جشنواره را بیش از گذشته مطرح سازد، در این دوره به جهت توجه به تئاتر شهرستانها ،گروه ها جدیدی معرفی شدند و چندین کارگردان مطرح در این عرصه عرض اندام کردند – تئاتر خیابانی جدی گرفته شد و از سوی مدیریت تئاتر کشور مورد توجه بیشتر قرار گرفت .

اما دوره سوم (از سال 1388 تا سال 1391) با کناره گیری شهرام کرمی و روی کار آمدن مجید امرایی روند فعالیت ها متفاوت تر از گذشته شد این دوره را می توان (دوره بلوغ و نوزایی در تئاتر خیابانی )دانست - ظهور گروه های خلاق و مبتکر و تثبیت جایگاه حرفه ای آنها موجب شد تا تئاتر خیابانی استقلال نسبی خود را به دست آورد– انتشار نخستین کتاب مجموعه مقالات پژوهشی تئاتر خیابانی به مدد انتشارات نمایش و توجه ویژه به اجراهای عمومی تئاتر خیابانی شاخصه مهم این دوره است .

در این دوره گروه های تئاتر خیابانی ظرف سه سال هر روز اجرای عمومی داشتند و حدود 3هزار و ششصد و 90 اجرای عمومی تئاتر خیابانی در سراسر کشور انجام شد و عموما با حمایت های درون استانی این اجرا ها محقق شد– توجه به گروه های حرفه ای و نگاه تخصصی به تئاتر خیابانی – حمایت از اجراهای عمومی در سراسر کشور- راه اندازی 8 جشنواره تئاتر خیابانی شهروند در شهرهای فسا – سقز- تبریز – ارومیه – لاهیجان و چند استان دیگر موجب شد تا شهرداری ها وارد عمل شوند ، توجه ویژه به بعد بین المللی تئاتر خیابانی خصوصا در جشنواره مریوان موجب شد تا این شهر عنوان پایتخت تئاتر خیابانی ایران را با خود همراه کند – ظرف دو دوره جشنواره با حضور (دوره ششم 6 کشور خارجی و در دوره هفتم 7 کشور خارجی) در مریوان حضور داشتند تا بازار تعاملات بین المللی در حوزه تئاتر خیابانی گسترده تر شود – آرام آرام صدای تئاتر خیابانی ایران به خارج از مرزها کشیده شد و با رایزنی دست اندرکاران تئاتر خیابانی کشورهای عراق و تاجیکستان از مدل تئاتر خیابانی ایران الگو برداری کردند و روابط خارجی گروه ها گسترده تر شد– برپایی کارگاه های آموزشی با حضور میهمانان خارجی و راه اندازی شش کارگاه دائمی و تخصصی در شش استان در پایان این دوره حاصل تلاش گروه های تئاتر خیابانی ظرف این دوره بود در این دوره جشنواره تئاتر خیابانی دارای تندیس مستقل، دفتر مستقل و جشنواره هایی تثبیت شده و تخصصی بود اما در پایان این دوره رکودی مرگ آور تئاتر خیابانی را فرا گرفت عدم توجه مدیریت تئاتر کشور موجب شد تا بسیاری از برنامه های گذشته مورد بیمهری قرار گیرد و آرام آرام تئاتر خیابانی عناصر حیاتی خود را از دست داد بطوری که ظرف دو سال 68 گروه حرفه ای تئاتر خیابانی از حرکت باز ایستادند و بی توجهی ها تا جایی پیش رفت که مهمترین جشنواره تئاتر خیابانی در مریوان در پایین ترین سطح خود برگذار شد ، اجراهای عمومی تعطیل شد و بسیاری از گروه ها از هم متلاشی شدند .

به اعتقاد صاحب نظران تئاتر خیابانی اکنون دوران رخوت و فترت خود را سپری می کند، اهالی تئاتر خیابانی در حال حاضر دچار چنان خمودگی و افسردگی شده اند که به نظر می رسد برای رهایی از بن بست موجود نیازمند تجدید نظر در روند برنامه ریزی ها و حمایت های مالی از سوی متصدیان امر است، در این راه و برای برون رفت از شرایط موجود صاحب نظران توجه به موارد زیر را مهم می دانند تا شاید این مرغ نیم بسم ال مجددا ادامه حیات دهد :

- آسیب شناسی جدی روند فعالیت های دوره های پیشین توسط صاحب نظران، با برگزاری نشست های علمی، میزگرد های تخصصی و نگارش مقالات کاربردی و پژوهشی .

- احیای برنامه های موفق پیشین، از جمله راه اندازی مجدد کارگاه های آموزشی دائمی در تهران و شهرستان ها .

- توجه جدی به اجراهای عمومی با سقف حمایتی مشخص از سوی متصدیان امر خصوصا مرکز هنرهای نمایشی (شایان ذکر است تا سال 91 برای ده اجرای عمومی یک تئاتر خیابانی در تهران 3 میلیون تومان سقف و یک و نیم میلیون تومان کف در نظر گرفته شده بود و برای شهرستان ها بین پانصد هزار تومان تا سقف یک و نیم میلیون تومان مصوب شده بود ).

- احیای فضاهای دائمی اجرای تئاتر خیابانی که حدود 360 فضا در سراسر کشور بوده است و مستندات آن در کتاب تئاتر خیابانی سال 1391 مرکز هنرهای نمایشی موجود است .

- احیای جشنواره های تخصصی تئاتر خیابانی شهروند در استان ها خصوصا شهرهای سقز، لاهیجان ، فسا ، تبریز، ارومیه و باغ ملک ...

- واگذاری مدیریت جشنواره ها به استان ها خصوصا جشنواره تئاتر خیابانی مریوان به عنوان بزرگترین رویداد تخصصی تئاتر خیابانی در خاور میانه .

- توجه ویژه به جشنواره تئاتر خیابانی خرداد در ورامین با مدیریت ادراه کل ارشاد استان تهران .

- برون سپاری بخشی از برنامه ها به صنوف قانونی ( واگذاری حوزه کارشناسی).

- تعیین تکلیف پروانه های اجرای گروه های تئاتر خیابانی وضعیت 260 گروه تئاتر خیابانی در حاله ای از ابهام است .

- توجه جدی به تئاتر کاربردی در حوزه نمایش های فضای باز و خارج از سالن و مواردی از این دست ... امید که مورد توجه قرار گیرد .