فخرالدوله دیلمی(366-387 ق) پسر مؤسس شعبه ای از سلسله آل بویه بود که بر ری و نواحی مجاور فرمانروایی می کرد. او روزی در جنگل های دیلمان هنگام شکار شیفته دختر یکی از نوادگان امیردیلم شد و با او ازدواج کرد. این دختر که "شیرین " مشهور به" ام الملوک" و ملقب به "ام رستم "است و به او "سیده ملک خاتون" نیز می گفتند، پس از فوت فخرالدوله به دلیل صغر سن فرزندش و نیز به عهده داشتن نیابت سلطنت همسرش در زمان حیات او ، به فرمانروایی رسید. وی نخستین زنی بود که پس از استقرار اسلام در ایران به حکومت دست یافت. او زنی بسیار توانا بود که آداب ملک داری را نیکو می دانست و در مدت فرمانروایی اش سرزمین اش سرزمین های بسیاری را آباد کرد. او که به وضع لشکریانش توجه خاص داشته و با تمام وزرا و کارگزاران حکومتش بی واسطه سخن می گفت، از جمله حکمرانانی بود که دربارش همواره محل تجمع اندیشمندان، فلاسفه، متفکرین و ادبا بود.
در تاریخ آمده که حکیم" ابوعلی سینا" نابغه ایران زمین نیز در فرار از پیگردهای مأموران سلطان محمود غزنوی به دربار سیده ملک خاتون پناهنده شده و چند صباحی را در دربار او با آرامش زندگی کرد. پس از مدتی سیده خاتون با شورش و معاوضه سلطان محمود غزنوی مواجه شد که درصدد برآمده بود تا ری و نواحی مجاور آن را تحت سلطه خود درآورد. روایت است وقتی که محمود غزنوی بیشتر شهرهای ایران را گرفته بود، چندبار درصدد گرفتن ری برآمد ولی هربار سیده ملک خاتون به لطایف الحیل متوسل شده و به نوعی جلوی محمود غزنوی را گرفته بود تا اینکه بالاخره سلطان محمود مصمم شد ری و نواحی اطراف را تصرف کند. او با نوشتن نامه ای به سیده خاتون پیغام داد که "باید خطبه و سکه به نام من کنی و خراج فرستی و الا جنگ را آماده باشی" اما سیده ملک خاتون به سلطان نوشت:
منم شیرزن گر تویی شیرمرد چه ماده چه نر شیروقت نبرد
چو برجوشم از خشم چون تندتیغ ز آب آتش انگیزم از دود میغ
سیده خاتون سپس به سفیر سلطان محمود گفت: پس از مرگ همسرم هرگز گمان نمی کردم خطری میهنم را تهدید کند. چرا که تصور نمی کردم شخصی قدرتمند همچون سلطان محمود غزنوی که امپراتوری بزرگی است بر روی زنی شمشیر بکشد اما گویا اشتباه می کردم. و در جواب نامه سلطان نوشت: این کار از دو حال بیرون نیست یا آنکه تو در این نبرد پیروز خواهی شد یا من، اما اگر تو پیروز شوی چنان قدر و بهایی نخواهی یافت زیرا همه می گویند محمود بزرگ، زنی را شکست داده و اگر من فاتح شوم آبرو و حیثیتی برای تو نخواهد ماند و باز همه می گویند محمود با چنان سپاه و شال و کلاهی از زنی بیوه شکست خورد . این پاسخ سیده خاتون موجب شد که محمود در طول حیات خود از لشکرکشی به ری خودداری کند. سیده ملک خاتون که به عدل و انصاف و شهامت و فراست شهرت داشته و همواره در طول دوران فرمانروایی پشتیبانی مردم را به همراه داشت، سرانجام در سن 80 سالگی در ری درگذشت. آرامگاه او در شرق تهران قرار دارد و امروزه به عنوان زیارتگاه مورد بازدید هزاران نفر قرار می گیرد.