مقالات

مقالات » گذری بر نمایش خیابانی

5/ظرفیت های موجود در نمایش خیابانی : نمایش خیابانی همواره به عنوان نمایشی سخاوتمند تعبیر می شود زیرا در آن گیشه حذف می‌شود چون قرار نیست که بده ، بستان مادی بین هنرمندان و مردم صورت بگیرد.

نمایش خیابانی عموما نمی تواند نظام‌مند باشد و از یک رویه مشخص پیروی نمی‌کند ، بلکه به شکل هر از گاهی برگزار می‌شود.

نمایش خیابانی تلاش می کند با طرح موضوع به مسائل ، معضلات و مشکلات روز جامعه پاسخ دهد در نمایش خیابانی هنرمند با یک حس متعهدانه و مسئولانه و دلسوزانه بر آن است تا مردم را وادار کنند تا ‌درباره خودشان و مسائلشان بیشتر فکر کنند و آگاهی جمعی را بالا می برد ، خصوصا در مواجهه با مخاطبان کودک و نوجوان تاثرپذیری بیشتری دارد زیرا از قالب بازی نمایشی که از علائق کودکان است بهره می گیرد .نمایش خیابانی بر آن است ، تا با بیانی شفاف و مستقیم با مخاطب ارتباط برقرار کند و در این آگاهی بخشی می کوشد تا هیچ فاصله‌ای بین خود و مردم ایجاد نکند .

نمایشگر خیابانی بر آن است تا فاصله‌ها را بر دارد و در پیوندی ساده اما فکورانه و برپایه برقراری یک وضعیت مطلوب‌ نمایشی کشمکش ممکن را به سرانجامی ‌مطلوب برساند از این رو است که گویند نمایش خیابانی به جهت " شفافیت در طرح مسائل و سادگی در برخورد با مخاطب " قادر است بسیاری از کارکردهای آموزشی خود را در مواجهه با مخاطبان به سادگی بروز دهد .

نمایشگر خیابانی می داند که قرار نیست مردم را با یک تئاتر مواجهه کند ، بلکه تئاتر مفهومی متفاوت یافته که ترکیب آیین وارگی و نمایش وارگی خود را حفظ کند تا ابزاری مستقل و کار آمد باشد برای تاثیر گذاری بر مخاطب .

‌نمایش خیابانی از تمام امکانات و پتانسیل‌های موجود خود بهره میگیرد تا برای بازگشایی یک مسئله به مخاطبان کمک کند . از کاستی‌ها و نواقص موجود بکاهد و جامعه را در مسیر بهتری قرار دهد .

بنابراین نمایش خیابانی به روز است و مثل تیترهای روزنامه با زبان و بیان ساده و شفاف به دنبال اطلاع رسانی و اصلاح امور اجتماعی است.

نمایش خیابانی نمی‌خواهد به مسائل خیلی عمیق و فلسفی بپردازد ، بلکه در صدد است تا تازه‌ترین رویدادهای اجتماعی و سیاسی و فرهنگی را به چالش بکشاند ، هدف آن است که خیلی زود مردم نسبت به این مسائل و اتفاقات کنش فکری و عملی نشان دهند .

در نمایش خیابانی روش های متنوعی برای جلب نظر تماشاگران وجود دارد که بنا بر طبیعت و موقعیت گروه اجرایی می توان یکی را انتخاب کرد .

در اجرای یک نمایش خیابانی برای جلب نظر مخاطبان کافی است قبل از شروع نمایش در حضور تماشاگران گروه به آرامی خود را گریم کنند ، لباس های شان را بپوشند ، وسایل صحنه را آماده کنند و یا برای اجرا خود را گرم کنند مخاطب مطلع می شود که در این محل نمایشی قرار است اجرا شود .

6/ رویکرد های ارتباطی در نمایش خیابانی : در اجرای نمایش های خیابانی اصولا برای جلب توجه تماشاگران دو رویکرد عمده وجود دارد " یکی ایجاد سر و صدای زیاد و تزئینات فضاهای اجرا " و"دیگری بازی نا محسوس و ظریف و هوشمندی گروه نمایشگران " که باعث ارتباط انفرادی با تماشاگران می شود .

در روش اول می توان با تزئینات محل ، استفاده از موسیقی یا فریاد زدن و خوش آمد گویی از تماشاگران دعوت بعمل آورد تا به اجرا توجه کنند .

روش دیگر ارتباط با برخی از تماشاگران است ارتباطی صمیمانه که به دنبال جذب عابرین است این روش می تواند با تقلید حرکات آنها نیز شروع شود .

بسیاری از نمایش های موفق برای رسیدن به کنش اصلی زمینه چینی نسبتا طولانی دارند با این تصور که زمینه چینی باید به یک نتیجه برسد حتی اگر غیر منتظره باشد هر چه زمینه چینی طولانی تر باشد از نتیجه نهایی انتظار بیشتری می رود .

نمایشگر خیابانی باید بداند افزایش سطح انتظار در صورتی که پایان نمایش به دور از جذابیت های لازم باشد خطرناک است ، انتظار طولانی به نتیجه نهایی لطمه می زند و تماشاگران را مایوس می کند.

در اجرای نمایش های خیابانی باید در نظر داشت که زمان بندی اجرای نمایش بر اساس حال و هوای تماشاگران تنظیم شود .

محل اجرا ، زمان اجرا و شناخت و آگاهی از مخاطبان و سطح انتظارات آنها از جمله مواردی است که نمایشگران خیابانی باید به آن توجه داشته باشند .

نمایش خیابانی در کدام محله شهری اجرا می شود؟ برای کدام قشر از جامعه است ؟ آیا سربازان یک پادگانند؟ یا دانش آموزان یک مدرسه ؟ و یا بیماران یک بیمارستان ؟ و یا زندانیان در بند؟ و ..... اینها از جمله سوالاتی است که گروه باید به آن توجه داشته باشد .

قرار است در چه مدت زمانی مفاهیم مد نظر به مخاطبان منتقل شود؟ سطح آگاهی مردم آن منطقه از نمایش خیابانی و کارکردهای آن و حتی موضوع مورد بحث چگونه است؟ آیا محلی است که هر روز در آنجا نمایش خیابانی اجرا می شود؟ یا برای اولین بار است که نمایش خیابانی در این محل اجرا می شود ؟ محل مورد نظر یک مرکز درمانی است؟ مردم یک شهرکی فرهنگی هستند؟ یا محله ای در پایین شهر؟ یک روستا است یا در محل یک بوستان یا ایستگاه مترو قرار است نمایش اجرا شود ؟ اینها از جمله سوالاتی است که گروه پیش از اجرا باید به آن توجه داشته باشد و بر اساس آن شیوه اجرایی و طرز مواجهه با مخاطبان خود را انتخاب نماید .

آیا قرار است تنها به روش گذرگاهی و شیوه طرح مسئله ای نمایش اجرا شود و ادامه کار با طرح دیدگاه های مخاطبان پیش رود ؟ یا قرار است تماشاگران در محلی مشخص بنشینند و نمایش شما را ببینند ، آیا نمایش به شیوه تئاتر در خیابان است ؟ یا قرار است در پارکینگ یک خانه یا اداره اجرا شود ؟ آیا برای اجرای این نمایش نور پردازی و اموری از این دست نیاز هست ؟ یا نه به شیوه نمایش های نامحسوس اجرا می شود ، آیا شیوه اجرایی به روش شورایی است؟ یا به روش نمایش روزنامه ای ؟ آیا نمایش قرار است در یک پاساژ بزرگ و با حضور مردم عادی و مشتریان اجرا شود ؟ یا قرار است در جلوی یک بانک ، یا اداره دولتی ؟ آیا نمایش قرار است در یک جشنواره اجرا شود و اصولا تماشاگران می دانند که در این محل نمایشی اجرا می شود یا خیر بدون اطلاع و پیش آگاهی نمایش اجرا می شود ؟ اینها و ده ها سوال دیگر از جمله مواردی است که گروه اجرایی می بایست پیش از اجرا به آن توجه داشته باشد .

نمایشگر خیابانی باید بداند که اگر تماشاگران با آنها همراه باشند بازی ها در آرامش انجام می شوند و با کمک بداهه پردازی و ابداع حرکات و تنوع بخشیدن به آنها ارزش بیشتری کسب می کنند اما اگر تماشاگران کم حوصله و بی قرار شوند باید با حفظ نظم به نمایش سرعت بخشید

در اجرای نمایش های خیابانی شکل بیضی بهترین شکل برای ایستادن تماشاگران است زیرا دیدن اجرای نمایش را برای تماشاگرانی که در جوانب مختلف هستند آسانتر می کند.

این حالت نیازمند آن است که بازیگران برای دیده شدن کامل ، مدام دور خود بچرخند و در حین اجرا به شیوه ایستایی تماشاگران توجه داشته باشند و بطور نامحسوسی تماشاگران را نظم دهند .

البته بسیاری از گروه ها از شکل دایره استفاده می کنند و عموما هم از سه چهارم دایره بهره می گیرند که این باعث می شود عده ای از تماشاگران از دید مناسب محروم شوند.

بنابراین بهتر است در صورت امکان از محوطه بیضی شکل استفاده شود که جمعیت بیشتری به موازات قطر بزرگ بیضی قادر به تماشای نمایش هستند .

البته شکل های دیگر هم وجود دارد مانند محوطه مربع یا مثلث و یا به شکل دو سویه که برای نمایش خیابانی مناسب است اما گاه ممکن است شما در محلی به اجرای نمایش بپردازید که مخاطبان شما بطور پراکنده ناظر بر اجرای شما باشند در این حالت شما مجبور نیستید آنها را به زحمت بیندازید تا دور گروه جمع شوند بلکه باید از همان ظرفیت پراکندگی تماشاگران بهره بگیرید ، گاه ممکن است در امتداد یک خیابان و به طور گذری نمایش اجرا شود و مخاطبان در جاهای مختلفی نظاره گر اجرای شما باشند نمایشگر خیابانی همراه و بطور خودکار باید آماده این تغییر وضعیت باشد این نکته هایی است که گروه های با تجربه همواره به آن توجه دارند .

اما همه اینها گفته شد تا بدانیم نمایش خیابانی نمایشی مردمی ، تاثیرگذار ، اصلاحگرا و به مراتب قدیمیتر از دیگر گونه های نمایشی است و جوامع پیشرفته اجرای اینگونه نمایش ها را ضرورتی مهم تلقی کرده اند که می تواند در بازشناسی مسائل روز و برقراری گفت و گویی صمیمی و تاثیر گذار بین بخش های مختلف اجتماع موثر واقع شود و جامعه را به سمت صلاح و رستگاری هدایت کند ظرفیتی که تا کنون به درستی در کشور ما درک نشده است .

7/نمایش خیابانی در مواجهه با مخاطب کودک و نوجوان : زندگی کودک وابسته به دیگران و تماس با آنان است ، کودک بعد از تولد و در نخستین سال های زندگی کاملاً به دیگران وابسته است ، هر چند با افزایش سن از میزان این اتکای کودک به دیگران کاسته می شود اما این نیاز همچنان باقی می ماند و فرد بدون تماس با دیگران قادر به ادامه حیات نیست ، با گذشت زمان این روابط متنوع تر و گسترده تر می شود و کودک با اشخاص بیشتر و گوناگونی آشنا می شود تا از ارتباط با آنها بهره مند شود و این درست جنبه مهمی است که در نمایش خیابانی برای کودکان و نوجوانان می بایست مورد توجه گردانندگان این گونه آثار قرار گیرد ، یعنی تقویت ارتباط تنگاتنگ و تعاملی و شکستن دیوارهای مصنوعی خود ساخته در اجرای نمایش و حرکت به سمت همکاری و مشارکت جویی در همه وجوه .

در این مسیر نمایش خیابانی با توجه به بازی نقش ها تاثیر مهمی در اجتماعی کردن کودکان و نوجوانان بر عهده دارد در نمایش خیابانی برای کودکان ونوجوانان با اجرای بازی های نمایشی مانند بازی ساخت وسائل و اشیاء مختلف ، بازی های اکتشافی مانند کشف جاهای جدید ، جمع آوری اشیاء ، بازی های ورزشی و سرگرم کننده ، بازی های معمایی مصور و اشکال خنده دار ، بهره گیری از رؤیاهای و خیال پردازی ها ، ایما و اشاره و به طور کلی استفاده از انواع مختلف بازی های جذاب نمایشی مورد علاقه کودکان آنها را در پذیرش مفاهیم مختلف کمک می کند .

در نمایش خیابانی برای کودکان این کودک است که در اثر بازی نمایشی خواه با همسالان خود و خواه با کسانی که نقش های قابل قبولی را برای آنها ایفا می کنند چه افراد بزرگ سال که نقش هم سالان آنها را بازی می کنند و چه وسایل ارتباطی چون عروسک ها ، سایه بازی ها و... به کودکان کمک می کند تا با سازگاری اجتماعی ، گروه دوستی ، مشارکت و تشریک مساعی آشنا شوند و از طریق تقلید حرکات و گفتار دیگران خود را با موازین اجتماعی منطبق ساخته و بکوشند همانند دیگران شوند .

در نمایش خیابانی برای کودکان ونوجوانان کودک در فضایی باز و به دور از هر تنبیهی می کوشد تا داشته های خود را در رقابتی نمایشی و جذاب به رخ دیگران بکشد و شرایطی را که در خانه با خواهر و برادر شاید به دست نیامده است را دریابد .

در اجرای نمایش خیابانی برای کودکان و نوجوانان همواره به اعضا گروه توجه می شود تا در صورت امکان برخی از آنها از میان همسالان و هم جنسان آنها انتخاب شوند . جنسیت ، شخصیت ، سطح تحصیلات ، سطح معاشرت ، خانواده و...از مواردی است که در انتخاب همبازی ها می تواند به آنها کمک کند .

سن و سال ، سطح بهره هوشی ، وضع ظاهری ، خصوصیات جسمانی ، آرامی و یا ماجراجویی ، گرایش به رهبری یا تابع بودن ، پذیرش مسئولیت ، جوانمردی ، عدالت و سازگاری اجتماعی ، پرخاشگری و... به عنوان ویژگی هایی است که نمایشگران خیابانی در مواجهه با کودکان و نوجوانان باید به آنها توجه داشته باشند .

کودکان به دلیل داشتن اخلاق واقع گرا ممکن است به قواعد بازی بیش از حد اهمیت بدهند و درک اینکه قواعد بازی چرا و چگونه باید با موارد خاص انطباق یابد برایشان دشوار است این از جمله موارد مهمی است که نمایشگران خیابانی در مواجهه با کودکان و نوجوانان باید به آن توجه داشته باشند .

در مواجهه با کودکان و نوجوانان گاه رقابت ، لاف زدن و دعوا های همسالی ممکن است به چشم بخورد در این شرایط این نمایشگر خیابانی است که با اطلاع کامل از این جنبه ها اقدام به مشارکت جویی در بازی نمایشی می کند .

در نمایش خیابانی برای کودکان و نوجوانان باید توجه داشت که اصولاً سازگاری با محیط برای آنها دشوار است ؛ سرکشی می کنند ، زود خشمی ، خشونت ، پر جار و جنجال بودن و به طور کلی غیر قابل پیشبینی بودن در رفتار در برخورد با وکودکان باید مد نظر گردانندگان نمایش خیابانی قرار گیرد .

نمایشگر خیابانی می داند که اینها گاه ناشی از تغییر محیط است و گاه ابراز وجود ، گاه برای دیده شدن و عرض اندام در مقابل دیگران و چیزهایی از این دست همه اینها مواردی است که نمایشگر خیابانی با اطلاع از آنها میکوشد تا با ایجاد سازگاری با محیط با باز یافتن استقلال و اعتماد به نفس ، رفتارکودکان را به سمت بهبودی سوق دهد .

نمایشگران خیابانی می دانند که در برخورد با مخاطبان کودک و نوجوان باید بیش از دیگر مخاطبان به نیازها و علائق آنها توجه کنند و در این بین مهمترین عنصر آشنایی با ویژگی های " عاطفی" ، "شناختی" ، "حرکتی " و " اجتماعی" کودکان و نوجوانان است .

نمایش خیابانی در مواجهه با مخاطب کودک و نوجوان کاربرد های متفاوت تری هم دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد :

در این گونه نمایش ها به جهت تقویت حس " بازی سازی " و جنبه " مداخله گرانه " نمایشگر با مخاطبی رو در رو است که " اکتیو" و عکس العملی است و این درست مطالبه ای است که کودک و نوجوان به دلیل خصلت کنجکاوانه اش به دنبال آن می گردد ، رو در رویی و بی پرده بودن در مواجهه با مسائل در قالب بازی سازی و جذابیت های دیداری و شنیداری ویژگی منحصر به فردی است که در نمایش خیابانی وجود دارد و مخاطبان کودک و نوجوان هم طالب و خواهان آن هستند .

از دیگر شاخصه های نمایش خیابانی برای مخاطبان کودکان و نوجوانان می توان توجه به مقوله " آگاهی بخشی" و" آموزشی بودن " اشاره کرد ، شاخصه ذاتی که در نمایش های خیابانی به وفور دیده می شود .

در این نوع نمایش ها انتقال اطلاعات و داده ها در قالبی آموزشی و تعاملی به انجام می رسد و این احساس شخصیت و مداخله دو سویه موجب جذابیت مضاعف برای مخاطب کودک و نوجوان است .

مخاطبی که می خواهند بدانند و در این کشف و شهود چه چیزی را بهتر از نمایش خیابانی می تواند بازیابد شیوه اجرایی که وجهه سرگرمی و بازی سازی را در هم آمیخته تا به کودک اجازه دهد خود را بروز دهد آن هم در فضایی مفرح و به دور از هر تنبیهی .

مواردی چون شفافیت در ارتباط با مخاطب ، تقویت قوای تعقلی ، دوری از تنبیه و سرزنش ، تقویت جنبه های تمرکزی ، بروز خلاقیت و نواوری ، تقوست حس مشارکتی ، همانند سازی در اجرا و چیزهایی از این دست از دیگر جذابیت های نمایش خیابانی برای کودکان و نوجوانان است که نمایشگران خیابانی همواره به آنها توجه دارند .

نمایشگر خیابانی در مواجهه با مخاطب کودک و نوجوان می داند که باید به جذابیت های بصری چون رنگ ها و نورها ، شادمانگی و موسیقایی بودن توجه کند همچنین آگاهی از سطح طبقه اجتماعی ، توجه به آزادی عمل و دوری از تحکم و موعضه گری از دیگر مواردی است که در برخورد با مخاطب کودک و نوجوان باید به آن توجه داشت .

8/ نتیجه گیری : با توجه به مطالب ارائه شده در این مقاله می توان اذغان داشت که نمایش خیابانی به دلیل خصلت های منحصر به فردش یکی از تاثیرگذار ترین شیوه های اجرایی و تولید هنری است که ابعاد تاثیرگذاری آن به دلایلی چون " مشارکت فعالانه مخاطب در روند اجرا" ، " سادگی و همه فهم بودن" ، "اجتماعی و مردمی بودن " ، " پایین بودن سطح هزینه تولید نسبت به دیگر شیوه های اجرایی تئاتر " ،"سهل الوصول بودن در هر مکان و هر زمان "، " توجه به توده های مردم از هر طبقه و هر سطح " و مواردی از این دست بهترین شیوه و روش آموزشی و تربیتی در مواجهه با مخاطبان است ، خصوصا مخاطب کودک و نوجوان که در هر جامعه به عنوان آینده سازان اجتماع محسوب می شوند .

نمایش خیابانی شیوه ای از گفت و گو و تبادل اندیشه را در سطح جامعه گسترش می دهد که آستانه تحل افراد اجتماع را تقویت میکند ، روشی همه گیر و همه فهم که از طریق آن می توان بر تقویت جنبه های ارتباطی افراد تاثیرگذار بود ، تقویت جنبه های بین فردی و اجتماعی ، تقویت حس همگرایی و مشارکت جویی ، تقویت قوه تعقل و تفکر ، بالابردن سطح سازگاری اجتماعی و تقویت جنبه های تطبیقی ، ارتقا سطح معاشرت ، پذیرش مسئولیت ، سازگاری با محیط و بطور کلی تقویت ویژگی های عاطفی ، شناختی ، حرکتی و اجتماعی افراد خصوصا در سنین کودکی و نوجوانی که زمینه فرا گیری کاملا مهیا و مساعد است .

اما در پایان همچنان پاسخ به این سوالات باقی می ماند که عرصه مدیریت هنری و نمایشی ما و همچنین هنرمندان عرصه تئاتر تا چه اندازه ای بر این ظرفیت های مطرح شده واقف هستند ؟ آیا از این ظرفیت های شناخته شده بهره کافی گرفته می شود ؟ برای رسیدن به نتیجه مطلوب چه برنامه مدونی در دست است؟ آیا با گذشت این همه سال نمایش خیابانی ما توانسته است در جایگاه رفیع تاریخی و فرهنگی خود قرار گیرد؟ عوامل موفقیت و یا عدم موفقیت در این عرصه چه چیزهایی هستند ؟ در گستره بین المللی نمایش خیابانی ایران چه وضعیتی دارد ؟ اکنون چه باید کرد ؟ این سوالاتی است که پاسخ گفتن به آنها از سوی متصدیان امر معمای بزرگ ما را حل خواهد کرد که چرا نمایش خیابانی ما با همه ظرفیت های مطروحه هنوز چندان با اقبال برنامه ریزان و مدیران رو به رو نشده است مگر نه اینکه شعار ما تئاتر برای همه است ؟ نمایش خیابانی ما برای این همه گیری چه می تواند بکند ؟!!!!!!

منابع و ماخذ :

1- تئاتر انقلابی – زندگی نامه داریو فو / محمود دهقانی / سایت dehgani.persianblog.ir .

2- کمدی های داریو فو - ترجمه جمشید کاویانی / انتشارات آفتاب /1390 .

3- درباره آگوستو بوال و سیستم ژوکر- تالیف آرمان طیران / انتشارات افراز / 1390 .

4- مجموعه مقالات تئاتر خیابانی- گردآوری مجید امرایی / انتشارات نمایش / 1390 .

5- تئاتر قانون گذار آگوست و بوال – ترجمه علی ظفر قهرمانی / انتشارات بیدگل /1388 .

6- تاریخ نمایش ایران – تالیف جمشید ملک پور / ناشر کیهان .

7- تاریخ تئاتر جهان - - اسکار براکت / ترجمه هوشنگ آزادی ور جلد اول/ ناشر مروارید / 1391 .

8- مجموعه مقالات سی امین جشنواره بین المللی تئاتر فجر – تئاتر خیابانی و بن مایه های آن / مجید امرایی / انتشارات نمایش / 1390 .

9- تئاتر خیابانی - نوشته بیم میسون / ترجمه شیرین بزرگمهر در مجله (نشریه) کتاب ماه هنر شماره بهمن و اسفند 1380 .

10- نوروز باستانی (جشن‌ها و آیین‌های ایرانی)- ترجمه و تالیف دکتر محمودرضا افتخاری‌زاده / انتشارات موسسه انتشارات مدبر1390 .

11- طنز و طعنه در تاریخ بیهقی(مقاله ) نوشته محمّد جعفر یاحقّی – ایران پایگاه اطلاع رسانی http://hendiran.com .

12- تاریخ بیهقی به تصحیح دکتر علی اکبر فیاض با مقدمه دکترٔ محمد جعفر یاحقی / انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد / چاپ سوم1375.