مقالات

۰۴ تير ۱۳۹۶

بسمه تعالی
عنوان مقاله : بررسی وضعیت تئاتر خیابانی بعد از انقلاب
نویسنده : مجید امرایی - ( مدرس و پژوهشگر فرهنگی و هنری )
مقدمه : آنچه که امروزه در ایران تحت عنوان "تئاتر خیابانی" مطرح شده است عنوانی نمادین برای همه نمایش هایی است که در فضای بیرونی اجرا می شوند و به نظر می رسد تفاوت های عمده ای با مدل اروپایی خود داشته باشد هم در شیوه های اجرایی و هم در محتوا.
این نوع نمایش در غرب تحت ‌عنوان رسمی street theater از اجرای نمایش‌هایی در دهه‌های دوم و سوم قرن بیستم در مکان‌های عمومی کشورهای اروپایی و عمدتا هم با هدف اعتراض به وضعیت موجود تولید می شده اند که در این بین کشورهایی چون روسیه ، فرانسه، آلمان، انگلیس ،آمریکا و هلند ـ را می توان پیشروان تولید این نوع نمایش ها دانست .
نمایش خیابانی در غرب زاییده تغییر و تحولات اجتماعی ، نظامی ، سیاسی و فرهنگی و... پس از جنگ جهانی و عموما هم محصول اعتراضات جوامع انسانی در مواجهه با رویکرد های دنیایی مدرن و صنعتی ، سیاست های جنگ طلبانه و مقابله با افکار دیکتاتوری حکومت های خودکامه و جور پیشه و تجاوز به حریم انسان های آزاد اندیش است .
به باور آنها این نمایش ها برای کتمان نشدن حقایق و خواسته های لایه ها و طبقات مختلف اجتماعات شهری ضروری است و در نگاه صاحب نظران نمایش خیابانی در غرب زاییده دنیای مدرن و صنعتی است و به دنبال آگاهی بخشی به جامعه در خصوص عوامل و مطالباتی چون حقوق زنان ، جنگ ستیزی ، مبارزه با نژاد پرستی ، روزنامه نگاری و اندیشه های دموکراسی خواهانه ، آزادی اندیشه ، حقوق شهروندی ، ظلم ستیزی و سلطه طلبی، رسانه های آزاد و در نهایت جهانی شدن و چیزهایی از این دست است .
ایده اجرای این نمایش ها گاه خطابی است و مستقیما تماشاگران را مورد خطاب قرار می دهند و گاه کنایی و نمادین است تا آنها را بر علیه ظلم ها برآشوبند و تحت تاثیر قرار دهند و در مقابل افکار استکباری به اعتراض وادارند .
در این راستا تاریخ نمایش خیابانی در غرب ، یکی از بهترین تجربیاتش را در زمان جنگ آمریکا با ویتنام و توسط جنبش جوانانی مطرح کرد که نمی خواستند به جنگ بروند ، این جوانان با بهره گیری از نمایش خیابانی درآمریکا نسبت به جنگ افشاگری کردند و" پیتر شومان " با گروه " نان و عروسک " معروفترین این هنرمندان بود که در اجراهای خود که گاه به تظاهرات صد ها نفری در خیابان ها منجر می شد توانست شیوه ای نوین در اجرای نمایش های خیابانی و مردمی را در جهان عرضه کنند که دارای شاخصه های منحصر به فردی است.
شومان معتقد بود تئاتر خیابانی جای داد و ستد نیست ،که ما پولی بپردازیم و در عوض چیزی دریافت کنیم، به اعتقاد وی تئاتر چیز دیگری است... چیزی شبیه به نان است... یک ضرورت است... تئاتر شکلی از مذهب است.
او در ایران نیز به اجرای نمایش خیابانی پرداخت که اجرای گروه شومان در ایران یکی از به یاد ماندنی ترین اجراهای تئاتر خیابانی پس از انقلاب اسلامی در ایران است، شومان برای اجرای نمایش هایش که عموما در فضای باز و در خیابان ها اجرا می شوند، متنی نمی نویسد او ایده ها و تفکراتش را در هر اجرایی به یک شکلی خاص پیاده می کند و به همین دلیل اجراهای او شکلی متفاوت و منحصر به خود را دارد .
شومان دانش گسترده و متنوعی از انواع مختلف تئاتر دارد و ممکن است در هر اجرایی از المان هایی چون تعزیه،کابوکی و... استفاده کند اما او هیچگاه از کار آکادمیک برای اجراهایش بی بهره نیست .
شومان در سال 1383 خورشیدی پس از 40 سال وبرای دومین بار به ایران آمد و اجرایی در تهران داشت که این جانب هم شانس حضور در این اجرا را به همراه چند تن دیگر از کارگردانان تئاتر خیابانی داشتم.
شومان که خودش و گروهش را ضد فرهنگ آمریکایی معرفی می کرد، اجاقی را برای پختن نان "چاودا" در دانشگاه هنر برپا کرد و تمهیدات لازم را نیز برای هوای بارانی تهران اندیشید.
او این نمایش که "شورش دسته جمعی برای تدفین ایده های گندیده" نام گذاشته بود را با همکاری بازیگران و دانشجویان ایرانی و با عروسک گردانی آنها، اجرا کرد تا نشان دهد تئاتر هنری است جهانی که می تواند بدون کلام و با زبانی جهانی با همه انسان ها ارتباط برقرار کند .
نمایش شومان در ایران سرشار از نمادهای دینی بود ، اجرایی که از عروسک و ماسک های نمایشی تا حرکات ریتمیک و رقص های دسته جمعی گرفته تا فریادها و دویدن های گروهی و حرکات نمادین همه و همه حساب شده و با ترکیبی از نمایشگران تئاتری و تماشاگران عادی اجرا شد .
این نمایش را می توان نمونه بارزی از نمایش های فضای باز خیابان در ایران دانست که متاسفانه تکرار این نوع اجراها در ایران بسیار محدود است .
تئاتر خیابانی در ایران : آنچه که امروزه در ایران تحت عنوان تئاتر خیابانی مطرح است شاید گرَده برداری از نمایش های فضای باز و میدانی باشد که با دست آوردهای جدید تئاتر فضای باز امروزی در جهان همگون و عجین شده و مدلی جدید را در تئاتر ایران عرضه کرده است که بسیار قابل اعتنا است .
در این مسیر به نظر می رسد این مدل جدید در ساختار اجرایی و محتوایی نمونه ای ملموس و باور پذیر باشد که می تواند جریان تئاتر ملی ما را به سمت و سویی هدفمند سوق دهد .
این جریان تئاتری از منظر ریشه ای با تئاتر رسمی سالنی مدل اروپایی که از حدود 150 سال پیش وارد ایران شده است تفاوت های معنی داری دارد، که مهمترین آن (عدم نیاز به سالن اجرا و صحنه نمایش)،( بی نیازی از متن نمایشی یا همان -PS - نمایشنامه )،( قابلیت اجرا در هر مکان و هر زمان) ،( مشارکت بی واسطه مخاطبان در روند اجرا) و عواملی از این دست است که در تئاتر رسمی بودن آنها به عنوان عناصر اصلی محسوب می شود اما در تئاتر خیابانی قابل حذف و یا تغییر هستند .
با این رویکرد نمایش خیابانی از نظر تاریخی و پیشینه فرهنگ آیینی و بومی ایرانی قدمتی به مراتب بیش از تئاتر رسمی مدل اروپایی دارد، این نوع نمایش های بیرونی و فضای باز در مناطق مختلف و به جهت موقعیت فرهنگی و جغرافیایی تفاوت های عمده ای با هم دارند هم در شیوه اجرا و هم در مضامین تولید شده .
گاه در قالب " نمایش های عروسکی و سایه ای و شادی آورند" ، گاه به شیوه " نمایش های پهلوانی و میدانی و داستان محور" ، گاه به روش " نمایش در قالب بازی با حیوانات و یا نبردهای تن به تن" گاه به شیوه " نقل گویی های مختلفی چون پرده خوانی و نقالی" ،" گاه به شیوه آیینی و برای مهار قهر طبیعت و غلبه بر نیروهای فرا زمینی" ،" گاه به شیوه درمانی و برای دوری از شر بیماری های روحی و روانی" و در برخی مواقع هم به روش " نمایش های سوگوارانه ای چون " تعزیه " که بیانگر داستان رشادت ها و شهامت های اولیاء دین است .
نمایش های فضای باز درایران ریشه در فرهنگ هزاران ساله این مرز و بوم دارد، چرا که هنر نمایش عجین شده با فرهنگ ایرانی و البته اسلامی است، که مظاهر تبلور آن را می توان در آیین های نمایشی"سوگواره ها ونمایش های" سور- شادمانه" و آیین هایی دید که با هدف سرگرمی، بازی سازی، درمان و توانبخشی و... به شیوه ها و روش های متفاوت اجرایی متعدد و متنوعی در جای جای این سرزمین کهن از بوشهر تا خراسان و از گیلان تا کردستان دیده می شوند.
نمایش های بیرونی فضای باز در ایران علی رغم همه محدودیت ها و مصیبت هایی که ظرف سالیان گذشته کشیده است به باورصاحب نظران ظرف سه دهه گذشته به مدد جوانان خلاق و خوش فکر روند رو به رشدی داشته هر چند این روند در مقاطعی از تاریخ 30 و اندی ساله فعالیت خود گاه کند و در مواردی سرعت بیشتری داشته، اما در نهایت آنچه که ظرف این سال ها به دست آمده مواردی به این شرح است :

برخی از دست آورد های تئاتر بیرونی و فضای باز در سه دهه گذشته :
1) "تثبیت گونه ای مستقل تحت عنوان تئاتر خیابانی در ایران"
2) " دست یابی به تنوع حرفه ای در شیوه های اجرایی مختلف تلفیقی و مستقل "
3) "گستردش کمی گروه های فعال در سراسر کشور"
4) "دست یابی کیفی به بن مایه های تاریخی و مضامین بومی هنری نمایشی ایرانی"
5) "توجه جدی به فضای باز و خارج از معماری سالنی"
6) "حضور هنرورزان این عرصه در جشنواره های مختلف داخلی و خارجی " و....
اینها همه گواهی بر این واقعیت است که نمایش های بیرونی و فضای باز امروز در ایران روشی مستقل در اجرا هستند که در ادامه راه برای نشر و کشترس آنها ، نیازمند توجه جدی هم از سوی مدیران و هم از سوی دست اندرکاران این حوزه هستیم ، چرا که این یک اصل قابل قبول است که هنری که از سوی هنرورزان آن عرصه جدی گرفته نشود ماندگار و تاثیرگذار نخواهد بود .
چند نمونه از شیوه های اجرایی نمایش فضای باز که در روند انقلاب از آنها استفاده شد :
شیوه اجرایی "نمایش روزنامه‌ای": بعد از کودتای 1968 میلادی در کشور برزیل‌، گروه‌های تئاتررسمی(سالنی) امکان فعالیت گسترده خود را از دست دادند و همین مساله موجب شد تا هنرمندان شیوه‌های جدیدی را برای ارتباط با مخاطب به کار گیرند ‌و اجرای نمایش در فضای باز و بیرونی مطرح شد که یکی از این شیوه های اجرایی "شیوه نمایش خیابانی روزنامه‌ای"بود هر چند این شیوه پیش از این در برخی از کشورهای دیگر اروپایی هم تجربه شده بود اما این هنرمندان تئاتر کشور برزیل بود که نمایش روزنامه ای را به عنوان روشی جدید به جهان تئاتر معرفی کرد .
هدف این نوع نمایش ، افشا‌ی دروغ‌هایی بود که در روزنامه‌های کودتاچیان به چاپ می‌رسید، در نمایش فضای باز به شیوه روزنامه‌ای مرز بین بازیگر و تماشاگر برداشته می شود و بازیگر رو در رو حقیقت را برای مخاطب آشکار و به او منتقل می‌کند ؛ در این شیوه اجرایی نیازی به بازیگر تربیت شده و حرفه ای نیست و هر کسی می‌تواند نقشی داشته باشد ‌و در هر مکانی امکان اجرا وجود دارد، زیرا هدف ارائه کاری هنری و زیباشناسانه نیست بلکه هدف بازگویی حقیقت و افشاگری است.
در این راستا و در روند انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 نیز با وجود اینکه حدود 48 درصد از مردم ایران بیسواد و یا کم سواد بودند هسته های مرکزی تجمع مردم در تهران و بسیاری از شهرستان ها پیرامون افراد باسوادی اتفاق می افتاد که اعلامیه ها و اطلاعات خود را از طریق روزنامه های و نشریات عمومی و حزبی دریافت می کردند و آنها را برای اطرافیان خود می خواندند در این تجمع های کوچک بسیاری از اخبار به سرعت منتقل می شد و تحلیل های سریعی در خصوص برخورد نیروهای حکومتی با مردم صورت می گرفت و مباحثه ها و بازی های نمایشی رخ می داد که تکیه آنها بر نقل گویی رویدادها و اتفاقات انقلاب بود .
هدف عمده این شیوه اجرایی افشای ظلم ها و بیان شجاعت ها و رشادت های مردم انقلابی در گوشه و کنار کشوربود، بطوری که این روش مورد استقبال بسیاری از گروه های حزبی و انقلابی هم قرار گرفت تا این گروه ها در تجمع های خود جوش حضوریابند و اخبار روز را با صدای بلند برای مردم بیان کنند و صفحات روزنامه ها را به عنوان اسناد خود به مردم نشان دهند و هر گروه تلاش در جذب لایه های مختلف اجتماعی را داشت.
شیوه اجرایی "نمایش نامرئی" : در این نمایش مخاطب بدون آگاهی و اطلاع خود به شمایل بازیگر در‌ می‌آید، یعنی فرقی بین بازیگر و تماشاگر وجود ندارد،. این نوع نمایش ‌هر جا که جمعی از مردم حاضر باشند ، قابل اجرا‌ست .
گروه نمایش مورد نظر را به اجرا می‌گذارد و در پایان به کسی ‌نمی‌گویند اینها بازیگر بودند و شما شاهد یک نمایش ‌بودید، نکته مهم اینکه اگر گروه مجبور شود خود را معرفی کند، در آن صورت نمایش از حالت نامرئی خارج می‌شود .
در روند پیروزی انقلاب اسلامی سال 57 بسیاری از گروه های هنری از این شیوه اجرای نمایش بیرونی بهره می گرفتند و با طرح مسائل مورد نظر خود سعی در آماده سازی افکار عمومی برای تغییر حکومت ستم شاهی داشتند .
در نمایش نامرئی گروه بدون اینکه مخاطبان از هدف آنها مطلع شوند موضوعی را طرح کرده که مسئله روز اجتماعی است به عنوان مثال گرانی و یا هزینه های هنگفت دربار پهلوی به عنوان موضوعی در بین مردم طرح می شد و در قالب بازی هایی که از سوی گروه اجرایی کنترل و هدفمند پیش می رفت مسئله بست و گسترش می یافت ، هدف عمده در اجرای نمایش های نامرئی طرح مسئله است به همین دلیل هر بار پایانی متفاوت با قبل دارد .
شیوه اجرایی "نمایش شورایی" : اجرای این نوع نمایش راه و رسم‌‌ خود را دارد، مشکلات‌ ، خواسته‌ها و اهداف مشترک گروه ، چگونگی اجرا را تعیین می‌کند، یعنی ‌سلیقه‌های گوناگون درگروه موجب پرباری نمایش خواهد شد، در واقع اجرا برآیندی از اهداف و خواسته‌های مشترک گروه (نمایشگران و تماشاگران) است.
به این شیوه که وقتی ‌نمایش شروع می‌شود، هر جا که تماشاگری که خود از اعضای گروه نمایش است احساس کند ‌آرا ‌‌و دیدگاه‌های مطرح شده از طرف بازیگران کمکی به رفع مشکل مشترک نمی‌کند‌، نمایش را قطع و خودش به جای کسی که از نمایش خارج شده و در جایگاه تماشاگر قرار گرفته ‌، بازی می‌کند، این روند تا وقتی همه به یک نتیجه و روش مطلوب برسند، ادامه خواهد داشت نمایش شورایی نمایشی مشارکتی است که فاصله نمایشگر و تماشاگر از بین می رود .
برای مثال اگر چند کارگر یا کارمند بخواهند در مورد ‌اخراج یکی از همکاران خود با مدیر کارخانه مذاکره کنند‌، قبلا این بحث را میان گروه امتحان می‌کنند.
به این گونه که یکی نقش رییس و دیگری نقش کارمند اخراجی را بازی می‌کند و این تمرین آنقدر ‌تکرار می‌شود تا به بهترین شیوه برخورد و گفت‌ وگو برسند، آن‌گاه کارگر یا کارمند اخراجی به تنهایی یا همراه چند همکار نزد رئیس می‌روند و به مذاکره می‌پردازند.
شیوه نمایش شورایی از جمله روش هایی بود که گروه های انقلابی خصوصا گروه های تحصیل کرده در روند انقلاب به خوبی از ان بهره می گرفتند تا مسائل و معضلات مهم سیستم حکومت پادشاهی را در بین مردم آشمار سازند و به نوعی انها را نسبت به ان مسائل حساس کنند.
شیوه اجرایی "نمایش مجسمه" ‌: افرادی که دارای اهداف مشترکی هستند مثلا بیکاران، افرادی با مشکلات خانوادگی‌، کسانی که به اعتیاد گرایش دارند و... سوژه‌های این‌گونه نمایشی را تشکیل می‌دهند.
گروهی از افراد که همه تماشاگر‌ند و همه بازیگر، یکی را به عنوان مجسمه‌ساز معرفی می‌کنند و از او می‌خواهند دیدگاه خود را در مورد مسائلی چون بیکاری‌، مشکلات خانوادگی‌، اعتیاد و... اعلام کند و آن را به صورت تابلو‌ یا مجسمه‌ای به دیگران نشان دهد.
او می‌تواند از بازیگران به جای موم ، خمیر یا گل استفاده کند، بازیگرانی که این نقش را به عهده دارند حق هیچ‌گونه حرکت و تحرکی ندارند ، زیرا مانند جسمی بی‌جان از آنان استفاده می‌شودشیوه اجرایی نمایش مجسمه روشی است که با تبلو سازی از طریق جسم افراد مسائل خود را مطرح می سازد ،گاه در این شیوه اجرایی فرد لباس ها و یا گریم مخصوصی دارد تا بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار گیرد ،در روند پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از هنرمندان با پوشیدن لباس های مخصوص درباریان و یا نشانه هایی از پرچم کشورهای استعماری سعی می کردند با حرکات بدنی خود مفاهیم را به مخاطبان منتقل کنند نمایش مجسمه نمایشی حرکت محور است که گردانندگان آن به ندرت در اجرا از کلام استفاده می کند .
عنصر خیابانی در تئاتر خیابانی : اگر پسوند " خیابان " را واژه ای نمادین برای این نوع نمایش ها بدانیم می توانیم آن را هم وزن واژه "میدان " در نمایش های میدانی ایرانی تلقی کنیم و (تئاتر خیابانی را مساوی با تئاتر میدانی در فرهنگ ایرانی تلقی کرد) که اصولا فضای بیرونی و پیرامونی در روند اجرای آنها دخیل است .
کما اینکه تئاتر چه با عنوان خیابانی و چه با عنوان میدانی مهمترین هدفش تاثیرگذاری مستقیم ، فضا سازی و ارتباط بی واسطه با مخاطبان غیر رسمی است، غیر رسمی از آن جهت که در تئاتر خیابانی عموما بلیت فروشی درکار نیست ، تماشاگر به یک سالن رسمی فراخوانده نمی شود، او محصور در فضای معماری شده یک ساختمان نیست و هرآن احتمال مداخله و یا خروجش از فضای اجرایی نمایش هست .
در این مسیر به نظر می رسد بهترین عنوان برای این گونه نمایش ها " نمایش بیرونی و فضای باز" باشد شایدکه کامل ترین ، جامع ترین و رسا ترین عنوان است، چرا که نمایش بیرونی فضای باز هیچ سقفی را بر سر خود نمی پذیرد و میل دارد به دور از فضاهای معماری شده ساختمانی با مخاطبان خود ارتباط برقرار کند مخاطبانی که خود در روند اجرا دخیل هستند و این به ذات اصلی هنر نمایش نزدیک تر است.
نگارنده در این یادداشت تلاش می کند به بررسی اجمالی شرایط "موجود نمایش های فضای باز"،" گذشته "و"چشم انداز آینده" آن بپردازد، در این مسیر مهمترین نقاط ضعف و قوت دوره های گذشته بررسی شده ، شرایط موجود ارزیابی و در نهایت چند راهکار را پیشنهاد می کند، امید که بر مدار عدالت و منطق حرکت کرده باشیم .
دست آوردهای دوره نخست : دوره نخست فعالیت جدی گروه های نمایش خیابانی یا همان نمایش فضای باز را پس از انقلاب اسلامی می تواند از حدود سال های( 1377 تا سال 1385 ) دانست دوره ای حدودا هشت ساله که با مدیریت محمود فرهنگ آغاز و پایان یافت ،بسیاری از برنامه ها با آزمون و خطا همراه بود، هم در رده مدیریتی و هم در رده اجراهایی .
دراین مقطع سنگ بنای اصلی حرکت گروه های نمایشی فضای باز نهاده شد، این دوره را می توان با نام (دوره حرکت های آغازین یا دوره آگاهی بخشی) دانست .
شاخصه مهم این دوره آزمون و تجربه کردن و حرکت های اولیه قافله ای با نام (تئاتر خیابانی) در حوزه هنر نمایشی کشور است که منجر به گشودن دریچه های نو در این مسیر شد، این حرکت در دفتر تئاتر خیابانی مرکز هنرهای نمایشی آغاز و حدود هشت سال به طول انجامید .
در این دوره بود که گروه های متعدد و عمدتا جوان در حوزه تئاتر خیابانی مشغول به فعالیت شدند، گروه ها بطور تجربی کار می کردند و چندان تشکیلات منسجم و تحصیلات علمی نداشتند اما حرکت های خوب و تاثیرگذاری در این حوزه انجام شد که به برخی از آنها اشاره می کنیم.
در این دوره هر چند فعالیت ها عمدتا حسی و تجربی بود، اما تئاتر خیابانی گام های مهمی در مسیر معرفی خود به عنوان شیوه ای جدید در حوزه تئاتر کشور برداشت – گروه های فعال و مطرح در این دوره هشت ساله شاید کمتر از 20 گروه بودند اما هسته های مرکزی تشکیل گروه های تئاتر خیابانی در استان های دیگر نیز ایجاد شد و تئاتر خیابانی از سطح تهران گامی فراتر رفت و در برخی از استان ها خصوصا استان های غربی و جنوبی بطور جدی مطرح شد– در پایان این دوره بود که چند گروه تحصیل کرده تئاتری هم وارد گود شدند و با تشکیل "انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر" تشکیلات منسجمی به دفتر تئاتر خیابانی و ساماندهی گروه ها کمک کرد .
در این دوره با حمایت های دفتر تئاتر خیابانی و انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر قدم هایی فراتر از تهران برداشته شد– اما تئاتر خیابانی همچنان در جشنواره ها و جایگاهی تزئینی داشت، تا اینکه در سال های پایانی این دوره جشنواره تئاتر خیابانی مریوان به مدد گروه های شهرستانی دراستان کردستان و در شهرستانی مرزی آرام آرام خود را به عنوان جشنواره ای تخصصی و قابل اعتنا معرفی کرد .
از این مرحله به بعد بود که تئاتر خیابانی در شهرستان ها گوی سبقت را از گروه های مرکزنشین ربود و فعالان تئاتر خیابانی در استان ها کم کم خود را مطرح کردند – در کنار این اتفاق مهم بخش تئاتر خیابانی به چندین جشنواره بین المللی و منطقه ای هم افزوده شد و تک و توک گروه هایی عمدتا از تهران به خارج از کشور اعزام شدند تا صدای هنرمندان این عرصه به خارج از مرزها کشیده شود .
برپایی اختتامیه مستقل برای تئاتر خیابانی– دریافت بودجه ای مشخص و ایجاد دفتر مستقل تئاتر خیابانی و همکاری با سازمان های مرتبط با فرهنگ همچون شهرداری و حوزه هنری و... قدم های مهم دیگری بود که در این دوره نخست برداشته شد حمایت های مالی از اجراهای مشترک بین سازمانی موجب شد بسیاری از گروه های تئاتر خیابانی علاقه مندی بیشتری به این هنر نشان دهند .
دست آوردهای دوره دوم : اما دوره دوم دوره ای سه ساله بود (1385تا 1388) که با حضور شهرام کرمی در دفتر تئاتر خیابانی آغاز شد ومی توان آن را (دوره تثبیت فعالیت های اجرایی و عملیاتی) دانست.
مهمترین نکته در این مرحله ارزیابی حرفه ای گروه ها بود، در این دوره جشنواره مریوان رونق بیشتری به خود گرفت، تئاتر خیابانی به عنوان بخش مهمی در جشنواره ها تلقی شد – رپرتوار اجرا های شبانه تابستانی به راه افتاد و حرکت در مسیر حرفه ای گرایی، قدم های بعدی بود، جلب توجه حرفه ای ها در حوزه تئاتر خیابانی، برپایی کارگاه های محدود آموزشی و دعوت از چند گروه خارجی به مریوان توانست جشنواره را بیش از گذشته مطرح سازد.
در این دوره به جهت توجه به تئاتر شهرستان ها ،گروه های جدیدی معرفی شدند و چندین کارگردان مطرح در این عرصه عرض اندام کردند – تئاتر خیابانی جدی گرفته شد و از سوی مدیریت تئاتر کشور مورد توجه بیشتر قرار گرفت .
دست آوردهای دوره سوم : اما دوره سوم (از سال 1388 تا سال 1391) با کناره گیری شهرام کرمی و روی کار آمدن مجید امرایی روند فعالیت ها متفاوت تر از گذشته شد این دوره را می توان (دوره بلوغ و نوزایی در تئاتر خیابانی)دانست - ظهور گروه های خلاق و مبتکر و تثبیت جایگاه حرفه ای آنها موجب شد تا تئاتر خیابانی استقلال نسبی خود را به دست آورد– انتشار نخستین کتاب مجموعه مقالات پژوهشی تئاتر خیابانی به مدد انتشارات نمایش و اجرای نمایش مشترک با هنرمندان دیگر کشور ها خصوصا کشور ترکیه ، توجه ویژه به اجراهای عمومی تئاتر خیابانی و ایجاد فضاهای دائمی اجرای تئاتر خیابانی در شهرستانها از شاخصه مهم این دوره است .
در این دوره گروه های تئاتر خیابانی ظرف سه سال اجرای عمومی داشتند و حدود 3 هزار و ششصد و 90 اجرای عمومی تئاتر خیابانی در سراسر کشور انجام شد و عموما با حمایت های درون استانی شهرداری ها ، حوزه هنری، شوراهای شهر و...این اجرا ها محقق می شد از دیگردست آوردهای این دوره می توان به موارد زیر اشاره کرد .
- توجه به گروه های حرفه ای و نگاه تخصصی به تئاتر خیابانی.
- حمایت از اجراهای عمومی در سراسر کشور.
- راه اندازی 8 جشنواره تئاتر خیابانی شهروند در شهرهای فسا – سقز- تبریز – ارومیه – لاهیجان و چند شهرستان دیگر، موجب شد تا شهرداری ها و شوراهای شهر به طور جدی وارد حوزه همکاری شوند .
- توجه ویژه به بعد بین المللی تئاتر خیابانی خصوصا در جشنواره مریوان ، موجب شد تا این شهر عنوان پایتخت تئاتر خیابانی ایران را با خود همراه کند .
- ظرف دو دوره جشنواره تئاتر خیابانی مریوان (دوره ششم با حضور 6 کشور خارجی و در دوره هفتم با حضور 7 کشور خارجی) برگزار شد تا بازار تعاملات بین المللی در حوزه تئاتر خیابانی گسترده تر از قبل شود.
- آرام آرام صدای تئاتر خیابانی ایران به خارج از مرزها کشیده شد و با رایزنی دست اندرکاران امر تئاتر خیابانی در کشورهای "عراق" و "تاجیکستان" از مدل تئاتر خیابانی ایرانی الگو برداری کردند و روابط خارجی گروه ها گسترده تر از قبل شد.
- برپایی کارگاه های آموزشی با حضور میهمانان خارجی و راه اندازی شش کارگاه دائمی و تخصصی در شش استان در پایان این دوره حاصل تلاش گروه های تئاتر خیابانی بود.
- در این دوره جشنواره تئاتر خیابانی مریوان که تا پیش از این از تندیس جشنواره فجراستفاده میکرد دارای تندیس مستقل شد.
- دفتر تئاتر خیابانی استقلال بیشتری یافت و لوگوی و نشان ویژه ای برای آن طراحی شد.
- در این دوره حمایت های رسانه ای موجب شد تا تئاتر خیابانی به مدت سه سال مسئله روز اخبار تئاتر کشور شود .
اما در پایان این دوره و از نیمه دوم سال 1391 رکودی مرگ بار عرصه تئاتر خیابانی را فرا گرفت، که مهمترین دلایل آن را به این شرح می توان برشمرد .
مهمترین دلایل رکورد تئاتر خیابانی پس از سال 1391 خورشیدی :
1) نبود استقلال مدیریتی در مدیریت وقت مرکز هنرهای نمایشی .
2) نبود برنامه ای مدون و سوء مدیریت در فعالیت های دفتر تئاتر خیابانی .
3) عدم استراتژی و راهبردهای مناسب در حوزه هنر کشور خصوصا عرصه هنرهای نمایشی .
4) ناتوانی در استقرار برنامه های جدید و کم توجهی به استمرار برنامه های پیشین .
5) مشکلات اقتصادی و مالی ناشی از پایان دولت دهم که حوزه هنر کشور را هم در برگرفته بود .
6) سوء رفتار مدیران همطراز در بخش های مختلف مرکز هنرهای نمایشی که ناشی از عدم ثبات مدیریت ارشد هنرکشور بود .
7) تفرقه افکنی و سوء رفتارهای غیر حرفه ای در برخی از گروه های نمایشی .
8) تعطیلی اجرا های عمومی به بهانه کمبود بودجه که موجب یاس و ناامیدی گروه های حرفه ای شد .
9) برچیدن جشنواره های تئاتر خیابانی شهروند به دلیل ناتوانی در هماهنگی های مدیریتی بین سازمانی دردبیرخانه جشنواره های مرکز هنرهای نمایشی .
10) شعار زدگی و دروغ پردازی در ارائه گزارش عملکردهای مدیران خصوصا در دفتر تئاتر خیابانی و...
این مسائل درکنار برآورده نشدن توقعات منطقی هنرمندان تئاتر خیابانی به دلیل ناتوانی مدیریت وقت موجب قطع ارتباط هنرمندان با مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی شد که این قطع ارتباط آرام آرام منجر به رکود در این عرصه شد .
بسیاری از برنامه های گذشته مورد بی مهری قرار گرفت و آرام آرام تئاتر خیابانی عناصر حیاتی خود را از دست داد بطوری که ظرف دو سال 68 گروه حرفه ای تئاتر خیابانی از حرکت باز ایستادند و بی توجهی ها تا جایی پیش رفت که مهمترین جشنواره تئاتر خیابانی مریوان در دوره هشتم بدون حضور هنرمندان شاخص در پایین ترین سطح و با حضور دو گروه خارجی برگذار شد، اجراهای عمومی تعطیل شد و بسیاری از گروه ها از هم متلاشی شدند و یا به سمت تئاتر صحنه ای و یا تلویزیون و یا دیگر نهادهای مشوق تئاتر خیابانی سوق داده شدند .
به اعتقاد صاحب نظران تئاتر خیابانی اکنون دوران رخوت و فترت خود را سپری می کند و در شرایطی که مرکز هنرهای نمایشی وظیفه اصلی حمایتی خود را از فعالان این عرصه دریغ می کند، حضوردلگرم کننده نهادهای دیگر از جمله سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران ، حوزه هنری و سازمان بسیج هنرمندان اگر با رویکرد علمی و تخصصی به این عرصه سوق داده شود می تواند چشم اندازی روشن را برای هنرورزان این عرصه ترسیم کند .
اهالی تئاتر خیابانی در حال حاضر دچارچنان خمودگی و افسردگی شده اند که به نظر می رسد برای رهایی از بن بست موجود و برآروده شدن توقعات منطقی اهالی این رشته هنری نیازمند تجدید نظر در روند برنامه ریزی ها و حمایت های مالی از سوی متصدیان امر باشد ، در این راه و برای برون رفت از شرایط موجود صاحب نظران توجه به موارد زیر را مهم می دانند تا شاید این مرغ نیم بسم ال مجددا حیات خود را بازیابد :
راهکارهای برون رفت از رکورد موجود در حوزه تئاتر خیابانی :
1)آسیب شناسی جدی روند فعالیت های دوره های پیشین توسط صاحب نظران، با برگزاری نشست های علمی، میزگرد های تخصصی و نگارش مقالات کاربردی و پژوهشی .
2)احیای برنامه های موفق پیشین، از جمله راه اندازی مجدد کارگاه های آموزشی دائمی در تهران و شهرستان ها .
3)توجه جدی به اجراهای عمومی با سقف حمایتی مشخص از سوی متصدیان امر خصوصا مرکز هنرهای نمایشی، حوزه هنری و سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران (شایان ذکر است تا سال 91 برای ده اجرای عمومی یک تئاتر خیابانی در تهران 3 میلیون تومان سقف و یک و نیم میلیون تومان کف در نظر گرفته شده بود و برای شهرستان ها بین پانصد هزار تومان تا سقف یک و نیم میلیون تومان مصوب شده بود).
4) احیای فضاهای دائمی اجرای تئاتر خیابانی که حدود 360 فضا در سراسر کشور بوده است و مستندات آن در کتاب تئاتر خیابانی سال 1391 مرکز هنرهای نمایشی موجود است .
5) احیای جشنواره های تخصصی تئاتر خیابانی شهروند در استان ها خصوصا شهرهای سقز، لاهیجان ، فسا ، تبریز، ارومیه و باغ ملک ...
6) واگذاری مدیریت جشنواره ها به استان ها خصوصا جشنواره تئاتر خیابانی مریوان به عنوان بزرگترین رویداد تخصصی تئاتر خیابانی در خاورمیانه .
7) توجه ویژه به جشنواره تئاتر خیابانی استانی همچون جشنواره تئارت خیابانی خرداد در ورامین با مدیریت ادراه کل ارشاد استان تهران .
8) برون سپاری بخشی از برنامه ها به صنوف قانونی ( واگذاری حوزه کارشناسی انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر).
9) تعیین تکلیف پروانه های اجرای گروه های تئاتر خیابانی وضعیت 260 گروه تئاتر خیابانی در حاله ای از ابهام است .
10) توجه جدی به تئاتر کاربردی در حوزه نمایش های فضای باز و خارج از سالن و مواردی از این دست.
11) توجه به حضور گروه های تئاتر خیابانی در جشنواره های خارجی و دعوت از گروه های مطرح تئاتر خیابانی خارجی به ایران.
12) برگزاری کارگاه های آموزشی با حضور مدرسان داخلی و خارجی .... امید که مورد توجه قرار گیرد .
مجید امرایی - تهران / بهمن ماه /1393 / همایش بررسی تئاتر خیابانی پس از انقلاب اسلامی در ایران